Sözcükte Anlam İlişkileri

Cümle içinde kullanılmadıkları zaman eş anlamlı görünen bazı sözcükler, cümlede kazandıkları anlama göre eş anlamlı olmayabilirler.

“İnsan bütün güzel duyguları kalbinde taşıyabilir” cümlesinde kullanılan “kalp” sözcüğünün yerine “gönül” sözcüğü de kullanılabilir: “İnsan bütün güzel duyguları gönlünde taşıyabilir” Ama “Dengesiz beslenme bazı kalp rahatsızlıklarına yol açabilir.” cümlesinde kullanılan “kalp” sözcüğünün yerine “gönü” sözcüğü eş anlamlı olarak kullanılamaz.

Yakın anlamlılıkta da sözcüğün cümle içindeki kullanımı belirleyicidir.

“Hayatı boyunca yasaları hiç çiğnemedi.” cümlesinde geçen “çiğnemek” sözcüğü ile “basmak”, “ezmek” sözcükleri arasında bir yakın anlamdan söz edilemez.

“Bu parkta çimlere basmamaya özen gösteririz.” Cümlesinde kullanılan “basmak” sözcüğüyle “ezmek”, “çiğnemek” sözcükleri arasında yakın anlamlılık olduğu söylenebilir.

Örnek:

“Ocaktaki yemeğin kokusu bütün evi sarmıştı. cümlesinde geçen “sarmak” sözcüğüyle yakın anlama gelen bir sözcük aşağıdakilerin hangisinde kullanılmamıştır?

A) Bahçenin etrafını dolasan adam giriş kapısına yöneldi.
B) Koridorları dolduran sesin kimden çıktığını merak ettiler.
C) Tarlayı kaplayan zararlı otların çoğundan kurtulduk.
D) Şehri kuşatan bu sessizlikte birazcık huzur vardı.

çözüm:

B seçeneğindeki “dolduran”, C seçeneğindeki “kaplayan” ve D seçeneğindeki “kuşatan” sözcükleri “sara ” sözcüğüyle yakın anlamlıdır. A seçeneğinde ise yakın anlamlı herhangi bir sözcük kullanılmamıştır. Cevap A seçeneğidir.

Soru:

Aşağıdakilerin hangisinde karşıt kavramlar bir arada kullanılmamıştır?

A) Yoksulluğun sebebi, zenginlerin israfıdır.
B) Düz yolda ilerlerken bozulmuş arabalarla karşılaştık.
C) Tenha şehirlerimiz gittikçe kalabalıklaşıyor.
D) Görevi sevgiyi anlatmak olan insanlara nefret söylemleri hiç yakışmıyor.

Bazı sözcüklerin genel ve özel anlamları sorulurken o sözcüğün cümlede geçen anlam kapsamı sorulmaktadır.

“Kitap, insanlığın yolunu aydınlatan bir fenerdir” cümlesinde geçen “kitap” sözcüğü, karşıladığı türün tamamı için kullanılmıştır.

“Arkadaşımın kitabı bende kalmış.” cümlesinde geçen “kitap” sözcüğü ise bütün kitapları değil, sadece arkadaşta kalan kitabı karşılamaktadır.

Örnek:

Aşağıdakilerin hangisinde altı çizili sözcük daha genel anlamla kullanılmıştır?

A) İnsanın en çok huzur bulduğu yerlerin başında ev gelir.
B) Sahildeki masalardan birine oturup çay içtiler.
C) Bozulan bilgisayarın parçalarını değiştirip düzelttik.
D) Bütün hayatı boyunca üstündeki paltoyu hiç çıkarmadı.

çözüm:

B, C ve D seçeneğinde altı çizili sözcükler sadece o anda sözü edilen varlık için kullanılmıştır. A seçeneğindeki “ev” sözcüğü ise bu sözcüğün kapsadığı bütün anlam alanı için kullanılmıştır. Cevap A seçeneğidir.