SÖZCÜKLERİN KÖKLERİ

Kök, bir sözcüğün ek almadan önceki biçimidir. Diğer bir ifadeyle, sözcüğün herhangi bir ek almamış anlamlı en küçük parçasına kök denir.

Sözcüklerin kökleri bulunurken o sözcüğün anlamlı en küçük parçasına inilmelidir. Aşağıdaki sözcüklerin kökleri koyu yazılarak altları çizilmiştir:

kitaplarımız, sözcük, süpürgeye…

Her sözcükte mutlaka bir kök aramamız gerekmez. Sözcük herhangi bir ek almamışsa zaten kök biçimindedir.

Şu sözcükler kök biçimindedir: araba, duvar, telefon, sandalye…

Sözcüklerin kökleri, sözcüklerin ek almış biçimleriyle anlam ilişkisi içindedir. Bu nedenle bir sözcüğün kökü bulunurken bu anlam ilişkisine dikkat edilmelidir.

“karpuz” sözcüğünün kökü “kar” sözcüğü değildir. Çünkü “kar” ve “karpuz” sözcükleri arasında bir anlam ilişkisi yoktur.
“sessizlik” sözcüğünün kökü “ses” sözcüğüdür. Çünkü “ses” ve “sessizlik” sözcükleri arasında anlam ilişkisi vardır.

KÖK ÇEŞİTLERİ

Sözcüklerin kökleri “fiil (eylem) kökü” ve “isim kökü” olmak üzere ikiye ayrılır.

“Silgi” sözcüğünün kökü “sil- (mek)” sözcüğüdür. “Sil- (mek)” sözcüğü bir fiil (eylem) olduğu için “silgi” sözcüğü fiil (eylem) köklü bir sözcüktür.

Aşağıdaki sözcükler fiil (eylem) köklü sözcüklerdir:

Okul: oku- (mak)
Sevgi: sev- (mek)
Süpürge: süpür- (mek)

“Oyuncu” sözcüğünün kökü “oyun” sözcüğüdür. “Oyun” sözcüğü “-mek /-mak” ekini almadığı için bir isimdir. Bu nedenle “oyuncu” sözcüğü isim köklü bir sözcüktür.

Aşağıdaki sözcükler isim köklü sözcüklerdir:

Gölgelik: gölge
Çantacı: çanta
Akıllı: akıl

Örnek: Aşağıdakilerin hangisinde altı çizili sözcüğün kökü fiildir?

A) Yaz günleri bazen köyümüz susuzluk çekiyor.
B) Sağlığımızı koruyan besinler tüketmek zorundayız.
C) İki sokak ötedeki sitede teyzemler oturuyor.
D) Bahar gelince kuşların cıvıltısı bir şarkı oluyor.

ÇÖZÜM:

A seçeneğindeki “susuzluk” sözcüğünün kökünde “su” sözcüğü vardır. “Su” sözcüğü isimdir.
C seçeneğindeki “ötedeki” sözcüğünün kökünde “öte” sözcüğü vardır. “Öte” sözcüğü isimdir.
D seçeneğindeki “kuşların” sözcüğünün kökünde “kuş” sözcüğü vardır. “kuş” sözcüğü isimdir.
B seçeneğindeki “koruyan” sözcüğünün kökünde “koru- (mak)” sözcüğü vardır. “koru(mak)” sözcüğü fiildir. Cevap B seçeneğidir.