Söz Sanatları (Edebi Sanatlar)

Şiir dilini düz yazıdan ve konuşma dilinden ayıran en önemli özellik, söz sanatlarının sıkça kullanılmasıdır. İmge, sembol, çağrışım, somutlaştırma, yinelenme, seslenme, hayal gücü ve karşıtlık gibi unsurlar şiir dilinde söz sanatları aracılığıyla vurgulanır.

Söz sanatları, söyleyişi renklendirir, zenginleştirir ve daha etkili kılar. Aynı zamanda anlama derinlik katar. Dilin sınırlılığını aşmanın yollarından biri, bu sanatlardan faydalanmaktır.

Teşbih (Benzetme)

Ortak bir özellik taşıyan iki varlık arasında, zayıf olanın güçlü olana benzetilmesidir.

Teşbihin dört temel ögesi vardır:

• Benzeyen: Ortak özellik bakımından zayıf olan
• Kendisine benzetilen: Ortak özellik bakımından güçlü olan
• Benzetme yönü: İki varlık arasındaki ortak özellik
• Benzetme edatı: Genellikle “gibi”, “kadar”, “sanki”, “misali” gibi kelimelerle yapılır.

Bu sanat, özellikle anlatımı güçlendirmek ve anlatılanın zihinde daha somut bir şekilde canlanmasını sağlamak için kullanılır.

İstiare (Eğretileme)
Benzetmenin temel ögelerinden birinin söylenip diğerinin söylenmediği söz sanatıdır.

• Açık İstiare: Kendisine benzetilen söylenip benzeyenin kullanılmadığı istiaredir.
• Kapalı İstiare: Benzeyenin söylenip kendisine benzetilenin söylenmediği istiaredir. Benzetme yönü de verilir.

Teşhis (Kişileştirme)
İnsan dışındaki bir varlığın insan olarak gösterilmesidir. İnsana özgü bir özelliğin insan dışındaki bir varlığa aktarılmada kendisine benzetilen, yani insan söylenmez. Böylece kapalı istiare biçiminde bir benzetme yapılmış olur. Başka bir deyişle, her teşhis aynı zamanda bir kapalı istiaredir ama her kapalı istiare bir teşhis değildir.

İntak (Konuşturma)
İnsan dışındaki bir varlığın, kavramın konuşturulmasıdır.

Mecazımürsel (Ad Aktarması)
Bir sözün, benzetme amacı olmadan herhangi bir anlam ilgisiyle başka bir sözün yerine kullanılmasıdır. Birbirinin yerine kullanılan sözcükler arasında “iç-dış, parça-bütün, soyut-somut, neden-sonuç, sanatçı-eser, araç-kullanıcı, özel-genel, yön-uygarlık, yer-kişi, kurum-halk” gibi anlam ilgilerinden biri vardır.

Tenasüp (Uygunluk)
Aralarında anlam bakımından (karşıtlık dışında) bir ilişki bulunan iki veya daha fazla kelimeyi bir arada kullanma sanatıdır.

Tezat (Karşıtlık)
Birbirinin karşıtı olan duygu, hayal ve durumların bir arada kullanılmasına denir.

Telmih (Hatırlatma)
Tarihteki bir olayı, bir efsaneyi, ünlü bir kişiyi, bir inancı, bir atasözünü çağrıştırarak hatırlatmaya denir. Ortak bir kültürü gerektiren bu söz sanatında işaret edilen şey doğrudan anlatılmaz.

Hüsnütalil (Güzel Nedene Bağlama)
Bir olayı ya da durumu -ifadeye güzellik katacak tarzda- gerçek nedeni dışında bir nedene bağlamaya denir.

Tecahüliarif (Bilmezlikten Gelme)
Söyleyişe bir anlam inceliği katmak amacıyla herhangi bir şeyi bilmezlikten gelmeye denir.

Kinaye (Değinmece)
Bir sözü mecaz anlamıyla kullanırken gerçek anlamını da düşündürmeye denir.

Tevriye
Bir sözü akla daha önce gelen yakın anlamıyla değil de uzak anlamını kastederek kullanmaya denir.

Tariz (İğneleme)
Yergi, alay, sitem gibi amaçlarla, söylenmek istenenin üstü örtülü biçimde anlatılmasıdır. Genellikle, söylenen sözün tam tersi kastedilerek yapılır.

İrsalimesel
Bir düşüncenin bir atasözü ya da özdeyişle desteklenmesidir.

Mübalağa (Abartma)
Bir varlığın, olayın ya da durumun olduğundan büyük ya da küçük gösterilmesidir.