SÖZ ÖBEKLERİ

Yansıma Sözcükler

Doğadaki canlı veya cansız varlıkların çıkardığı sesleri taklit ederek dilimizde oluşturduğumuz sözcüklerdir.

• Ocaktaki demlik fokurdayarak kaynıyor
• Çocuklar kıkır kıkır gülüşerek oyun oynuyor
• Birden bir hıçkırık tuttu.
• Muhteşem şelale gürül gürül akıyordu.
• Her yerde havai fişekler patlıyor

İkilemeler

Anlamı güçlendirmek amacıyla arka arkaya tekrarlanan sözcüklerle yapılan söz öbekleridir.

İkilemeler farklı yollarla oluşturulur:

Aynı Sözcüğün Tekrarlanmasıyla Oluşan İkilemeler:
Uzun uzun, iri iri..

Es Anlamlı Sözcüklerden Oluşan İkilemeler:
Ses seda, sağlık sıhhat…

Zıt Anlamlı Sözcüklerden Oluşan İkilemeler:
İleri geri aşağı yukarı…

Biri Anlamlı, Diğeri Anlamsız Sözcükten Oluşan İkilemeler:
Çer çöp, eğri büğrü…

Her İkisi de Anlamsız Sözcükten Oluşan İkilemeler:
Eften püften, ıvır zıvır..

Yansımaların Tekrarıyla Oluşan İkilemeler:
Şırıl şırıl, horul horul…

Hâl (Durum) Eki Alarak Oluşan İkilemeler:
Baş başa, diş dişe…

ÖRNEK

Aşağıdakilerin hangisinde kullanılan ikileme, cümleye “yaklaşık” anlamı katmıştır?

A) Böyle giderse işimizi zar zor bitireceğiz.
B) Bahçede aşağı yukarı on ağaç var.
C) Soruyu yalan yanlış çözüp getirmiş.
D) Bütün evi köşe bucak dolaştık.

Cevap B seçeneğidir. “Aşağı yukarı” ikilemesi “yaklaşık” anlamı katmıştır.

Deyimler

• Bir durumu daha canlı veya etkili anlatmak ıçin en az iki kelimeden yapılmış, kalıplaşmış söz öbekleridir.
• Gerçek anlamında kullanıldığı gibi genel olarak mecaz anlamda kullanılır.
• Sözcüklerin yerleri değiştirilemez, yerine başka sözcük de kullanılamaz.
• Cümle içinde kişi ekleri ve kiplerle çekimlenir.
• Ders verme amacı yoktur.
• Cümle şeklinde olan deyimler de vardır.

Atasözleri

Bilgi ve öğüt veren, tecrübe aktaran kalıplaşmış sözlerdir. Atasözlerini oluşturan sözcükler değiştirilemez, yerine başka sözcük getirilemez.

Gerçek anlamlı oldukları gibi genelde mecaz anlamlı sözlerdir. Atasözleri şahıs ve zaman kipi çekimine girmez çünkü cümle biçimindedirler.

Gerçek ve mecaz anlamı aynı anda veren (kinayeli) atasözlerimiz çoğunluktadır.

Bazı atasözlerimizden örnekler:

Özdeyişler (Vecizeler)

Kısa ve öz olan, söyleyeni belli olan sözlerdir.

• “Yurtta sulh cihanda sulh.” (Mustafa Kemal Atatürk)
• “Adalet evrenin ruhudur.” (Ömer Hayyam)
• “Aile hayatının güzelliği gibi hiçbir şey yoktur.” (Oscar Wilde)
• “Cahil kimsenin yanında kitap gibi sessiz ol.” (Mevlana)