Otozomal Soy Ağacı

Herhangi bir araştırmada kullanılacak bireylerin belirli karakterler bakımından homozigot veya heterozigot olup olmadığını anlamak için soy ağaçları kullanılır. Ayrıca soya bağlı bir karakterin görünme ihtimalini hesaplamak gibi pratik amaçlar içinde soy ağaçları kullanılır.

Otozomal soy ağaçlarında ilgili genler, otozomlar üzerinde dominant veya resesif olarak bulunur. Soyağacı incelenerek bireylerin genotipleri belirlenebilir.

Aşağıdaki soyağacında çekinik genle yavru canlılara geçen bir özelliğin (sağır – dilsiz) seyri gösterilmiştir. Yeşil renkle gösterilen bireylerde bu özellik ortaya çıkmıştır. Bu özelliğin yeşil renkli bireylerde ortaya çıkması bunların anne ve babasının heterozigot genotipli olduğunu gösterir.

Baskın fenotipli bireylerden birinin homozigot olması durumunda çekinik fenotipli bir çocuğun oluşması ihtimali yoktur. Çünkü çocuk anne veya babasından baskın gen alır.

Örnek:

Çözüm: Kan grupları fenotipleri verilen 1 ve 4 numaralı çocukların genotiplerini, soy ağacında yerine koyarak diğer kardeşlerin ve ebeveynlerin genotiplerini bulabiliriz.

Bu iki çocuk belirtilen kan gruplarında herhangi birine sahip olabilir. Genotipleri A0 ve B0 olan anne ve babadan BB veya AA genotipli bir çocuğun oluşma ihtimali yoktur. Çünkü çocukların homozigotAA veya BB genotipli olması için anne ve babasından A ve B genlerini birlikte alması gerekir. Cevap D

Not: Gonozomal Soy Ağacı konusunu daha iyi anlamak için Eşeye Bağlı Kalıtım Konusunu bilmeniz gerekmektedir.

Gonozomal Soy Ağacı

Gonozomal kromozomlarda bulunan karakterlerin aktarılmasını gösteren soy ağacıdır. Karakterin oluşmasından etkili olan genler X ve Y kromozomlarının üzerinde bulunur. Bu genler çekinik veya baskın olabilir. Sadece Y kromozomunda bulunan genler erkek bireylerde görülür (yapışık parmaklılık gibi). X kromozomundaki genler hem erkek hem de dişilerde (renk körlüğü, hemofili) bulunur. Aşağıdaki soy ağacında yeşil renkli olan bireyler renk körüdür.

Kız çocuklar X kromozomlarından birini annesinden diğerini ise babasından aldığı için renk körü olan bir kız çocuğun babası her durumda renk körü olur. Annesi ise taşıyıcı veya renk körü olur. Annenin renk körü olması durumunda ise bütün erkek çocuklar renk körü olacaktır.

Örnek:

Çözüm: X kromozomu üzerinde kalıtılan çekinik özelliğin kız çocukta ortaya çıkabilmesi için babasında özelliğin mutlaka görülmesi gerekir. Çünkü X^rX^r genotipli olan kız çocuk X lerden birini babasından alır. Babada tek X olduğuna göre böyle bir kızın babasın da taralı olması gerekir. Yani E şıkkında gösterilen durum geçerli olamaz. Erkek çocuklar ise X kromozomlarını annelerinden alır. Anne taşıyıcı (X^RX^r) genotipte olursa hasta veya sağlam erkek çocukları oluşabilir (A ve C şıklarındaki durum). Anne hasta olursa erkek çocukları kesinlikle renk körü olur (B ve D şıkları). Cevap E

Örnek:

Çözüm: 1. bireyin kız çocukları renk körü olmaz. Çünkü 1. birey sağlamdır. 1. bireyin eşi de sağlamdır. Eşinden kız çocuğuna X^r geni geçse bile kendisinden X^R geni geçeceğinden kız çocuğu taşıyıcı olur. Yani kız çocukların genotipleri X^RX^r şeklinde olacaktır.
2. bireyin normal fenotipteki kız çocuklarının tümü babalarından X^r geni alacağı için taşıyıcıdır.
2. birey renk körlüğü genini annesinden alır. Annesi renk körü olmadığına göre bu özellik yönünden taşıyıcıdır.
3. birey babasından X^r geni alır. Fakat renk körü olmadığı için normal olmasını sağlayan gen, annesinden geçmiştir.
3. birey taşıyıcı (X^RX^r) olduğundan erkek çocuklarında renk körlüğü görülme ihtimali %50 dir. Cevap E

---

Çözümlü Örnek Test Soruları

Soru 1:

Soy ağacı nedir?
A) İnsanların fiziksel özelliklerini belirleyen bir tablo
B) Bir ailedeki kişilerin geçmişten bugüne sırasıyla gösterildiği düzen
C) Doğanın yaşam döngüsünü anlatan bir tablo
D) Sadece anne ve babayı gösteren bir çizim

Cevap: B
Çözüm: Soy ağacı, bir ailedeki bireylerin geçmişten günümüze sırasıyla, genetik veya aile bağlarını gösteren bir düzenlemesi veya grafiğidir.

---

Soru 2:

Soy ağacında dik çizgiler neyi ifade eder?
A) Anne ve baba arasındaki evliliği
B) Çocuk ile ebeveyn arasındaki ilişkiyi
C) Kardeşler arasındaki ilişkiyi
D) Ailedeki büyüklük sırasını

Cevap: B
Çözüm: Soy ağacında dik çizgiler, çocuk ile ebeveyn arasındaki ilişkiyi ifade eder. Anne ve babadan gelen çizgi, çocuklarına bağlanır.

---

Soru 3:

Soy ağacında yatay çizgi neyi temsil eder?
A) Aynı kuşakta olan bireyleri
B) Kuşaklar arasındaki bağı
C) Çocuklarla ebeveynleri
D) Genetik özellikleri

Cevap: A
Çözüm: Yatay çizgi, aynı kuşaktaki bireyleri gösterir. Örneğin kardeşler, yatay bir çizgiyle bağlanır.

---

Soru 4:

Soy ağacı oluşturulurken hangi bilgiler dikkate alınır?
A) Genetik ve biyolojik özellikler
B) Aile bireylerinin doğum ve ölüm tarihleri
C) Aile bireylerinin eğitim düzeyi
D) Sadece erkek bireylerin isimleri

Cevap: B
Çözüm: Soy ağacı oluşturulurken genellikle doğum ve ölüm tarihleri, aile bağları gibi bilgiler dikkate alınır.

---

Soru 5:

Soy ağacının tarihsel önemi nedir?
A) Aile bireylerinin genetik hastalıklarını anlamak için oluşturulur.
B) Tarihteki aile bağlarını öğrenmek ve geçmişle olan bağlantıyı göstermek içindir.
C) Sadece bireylerin fiziksel özelliklerini öğrenmek içindir.
D) Ailenin ekonomik durumunu gösterir.

Cevap: B
Çözüm: Soy ağacı, bir ailenin tarih boyunca olan bağlarını öğrenmek ve geçmişle olan ilişkisini anlamak için önemli bir araçtır.

---

Soyağacını genetik aile tarihi olarak ifade etmek mümkündür. İnsanlar arasında bilimsel amaçlı eşleştirmelerin uygulanması mümkün olmadığı için, genetik bilimciler daha önce yapılmış olan evliliklerin sonuçlarını analiz ederler. Soyağacı oluşturularak kalıtsal bir hastalığın ya da özelliğin aile içinde seyri kuşaklar boyunca incelenebilir. Soyağacı analizleri, bireylerin ya da doğacak çocukların olası genotiplerini tahmin etmede kullanılabilir. Ayrıca Mendel ilkeleri ve basit mantığın kullanılmasıyla bir soyağacındaki bilgilerden genotiplerin birçoğu ortaya çıkarılabilir.