SOLUNUM SİSTEMİ ORGANLARI

İnsanda oksijen ihtiyacını karşılayabilmek için solunum sistemi gelişmiştir. İnsanda solunum sistemi burun, ağız, yutak, gırtlak, soluk borusu, bronşlar ve akciğerlerden oluşur.

Solunum sisteminin başlıca görevleri;

• Hava ile kan arasındaki gaz alışverişini sağlamak
• Solunum yüzeyini çevresel faktörlerden, sıcaklık değişimlerinden ve hastalık yapıcı mikroplardan korumak
• Burun yoluyla kokunun alınmasını sağlamak

Ağız boşluğunun son kısmı olan yutağa soluk borusu bağlanır. Uyurken nefes alma olayı burunla olur. Burun, mukus ve kıllar sayesinde havanın toz ve mikroplardan arınmasını sağlar. Ayrıca akciğerlere temiz, nemli ve ılık havanın gitmesinde rol alır. Oksijenin nemli ortamda çözünmesi burnun bu özelliğini önemli hâle gelinmektedir.

Soluk borusu, yutağa bağlanır ve biri sağ diğeri sol olmak üzere iki bronşa ayrılır. Soluk borusunun yutağa bağlandığı yerde gırtlak bulunur. Gırtlakta ses telleri vardır. Ayrıca bu bölgede besinlerin soluk borusuna kaçmasını engelleyen epiglottis adı verilen kapak bulunur.

Soluk borusunun yemek borusuna bakan kısmı, düz ve kıkırdaksızdır. Bu özellik, lokmanın yemek borusunda daha kolay ilerlemesini sağlar.

Soluk borusunun enine kesitinde içten dışa doğru; silli epitel doku, düz kas dokusu, kıkırdak halka ve esnek bağ dokusu bulunur. Silli epitel doku, toz ve mikropları temizler. Salgı bezleri, mukus salgılayarak nemli kalmayı sağlar. Kıkırdak halkalar, soluk borusunun iç yüzeyinin birbirine yapışmasını önler. Ayrıca yemek borusu ile soluk borusu arasında bulunan küçük dil (epiglottis) lokmalar yutulurken soluk borusunu tıkayıp yemeklerin buraya geçmesini engeller. İnsanlar yedikleri lokmaları yutarken nefes alamazlar. Yutaktaki havayı burundan dışarı verirler.

Soluk borusunun yemek bor suna göre konumu ve epitel tabakanın büyütülmüş şekli

Akciğerlerin Yapısı ve Görevleri

Sağ ve sol olmak üzere iki akciğer bulunur. Sol akciğer, iki loptan (bölmeden), sağ akciğer üç loptan oluşur. Akciğerler pleura (plöra) denilen iki katlı bir zarla örtülüdür. Bu iki zar arasında bulunan lenf sıvısı (pleura sıvısı), sürtünmelerden doğabilecek tehlikeleri önler. Bu sıvı aynı zamanda soluk verme sırasında da akciğerlerin geri yaylanması olayının gerçekleşmesini sağlar. Akciğerlerin geri yaylanması akciğer yapısındaki elastiki liflerin yardımıyla sağlanır ve akciğerlerden dış ortama havanın pompalanmasını sağlar. Diyafram, göğüs boşluğu ile karın boşluğunu birbirinden ayıran kastır. Gevşemiş hâli kubbe şeklindedir. Kasılıp gevşemesi omurilik soğanından uzanan sinirler sayesinde denetlenir.

Soluk borusu, iki bronşa ayrılır. Bu bronşlardan biri sol, diğeri sağ akciğerde dallanarak bronşçuklara (bronşiol) ayrılır. Bronşçuklar, hava keseciklerine açılır. Hava kesecikleri, çok sayıda alveol içerir. Alveoller, bronşçukların uç kısmında üzüm salkımına benzeyen, gaz değişiminin gerçekleştiği, nemli solunum yüzeyini artıran tek katlı yassı epitelden oluşan hava keseciklerini oluşturur. Alveoller sadece memelilere özgüdür. İnsanlarda yaş ilerledikçe kg başına düşen sayıları azalır. Her bir akciğerdeki alveollerin toplam yüzey alanı yaklaşık 70m²‘dir. Ayrıca alveollarde bulunan epitel hücrelerinden salgılanan, lipoproteinlerden oluşan surfaktan adlı madde alveollerin açık kalmasını sağlar. Ayrıca surfaktan yüzey gerilimini azaltarak alveollerin daha kolay şişmesini sağlar. Nefes verince alveollerin birbirine yapışmasını önler. Gaz alışverişi (O₂-CO₂), alveoller ile kılcal kan damarları arasında olur.

Kanın akciğer kılcallarından geçişi sırasında oksijen oranı artarken karbondioksit oranı azalır. Kan akciğer atardamarından ve akciğer toplardamarından geçerken bileşimi değişmez.