Siyasi Alanda Yapılan İnkılaplar
1. Saltanatın Kaldırılması (1 Kasım 1922)
- Amaç: Osmanlı Devleti’nin sonunu resmen ilan etmek ve Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşuna zemin hazırlamak.
- Sonuç: 1 Kasım 1922’de saltanat kaldırılarak Osmanlı Devleti’nin son padişahı olan Vahdettin, İstanbul’u terk etmek zorunda kalmıştır. Böylece, Osmanlı Devleti resmen sona ermiş ve Türkiye Cumhuriyeti’nin temelleri atılmıştır.
2. Cumhuriyetin İlanı (29 Ekim 1923)
- Amaç: Türkiye’nin yönetim biçimini belirlemek ve halk egemenliğine dayalı bir devlet düzeni kurmak.
- Sonuç: 29 Ekim 1923’te Cumhuriyet ilan edilerek, Mustafa Kemal Atatürk Türkiye’nin ilk Cumhurbaşkanı seçildi. Bu inkılap, ülkenin yönetim biçimini halkın egemenliğine dayandırmıştır.
3. Halifeliğin Kaldırılması (3 Mart 1924)
- Amaç: Devlet işlerinin dinî etkilerden arındırılması ve laik bir devlet düzeni oluşturmak.
- Sonuç: Halifelik kurumu kaldırılarak, Osmanlı Hanedanı üyeleri yurtdışına çıkarılmıştır. Böylece, Türkiye Cumhuriyeti’nde din ve devlet işlerinin ayrılması sağlanmış, laiklik yolunda önemli bir adım atılmıştır.
4. Şeriye ve Evkaf Vekaletinin Kaldırılması ve Diyanet İşleri Başkanlığı’nın Kurulması (3 Mart 1924)
- Amaç: Din işlerini devletin kontrolüne almak ve dinin siyasi alandaki etkisini sınırlandırmak.
- Sonuç: Şeriye ve Evkaf Vekaleti kaldırılarak yerine Diyanet İşleri Başkanlığı kurulmuştur. Bu düzenleme ile din hizmetleri devletin denetimi altına alınmış ve laiklik ilkesi pekiştirilmiştir.
5. Tevhid-i Tedrisat Kanunu’nun Kabulü (3 Mart 1924)
- Amaç: Eğitim sistemini millileştirmek ve modern eğitim kurumlarını yaygınlaştırmak.
- Sonuç: Tevhid-i Tedrisat Kanunu ile eğitimde birlik sağlanmış, medrese ve dini okullar kapatılarak, modern ve laik eğitim anlayışı benimsenmiştir.
6. 1924 Anayasası’nın Kabulü (20 Nisan 1924)
- Amaç: Yeni kurulan Cumhuriyet’in temelini oluşturacak çağdaş bir anayasa hazırlamak.
- Sonuç: 1924 Anayasası, Cumhuriyet’in ilk anayasası olarak kabul edilmiş ve Türkiye’nin yönetim biçimi, yasama, yürütme ve yargı organlarının görev ve yetkileri net bir şekilde belirlenmiştir. Bu anayasa, 1961 yılına kadar yürürlükte kalmıştır.
7. Çok Partili Hayata Geçiş Çabaları
- Amaç: Demokrasi anlayışını geliştirmek ve siyasi alanda rekabetçi bir ortam oluşturmak.
- Sonuç: 1924’te Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası ve 1930’da Serbest Cumhuriyet Fırkası gibi çok partili hayat denemeleri olmuş, ancak bu denemeler başarısız olmuştur. Bu girişimler, Türkiye’de demokratik kültürün oluşumunda önemli bir yer tutmuştur.
Meşruti Monarşi’den Cumhuriyet’e Geçiş
- Cumhuriyet yönetiminin ilk işareti Amasya Genelgesi’nde yer alan “milletin bağımsızlığını yine milletin azmi ve kararı kurtaracaktır.” kararı ile belirtilmiş,
- Büyük Millet Meclisi’nde “Egemenlik kayıtsız şartsız milletindir.” kararına yer verilmiş,
- 20 Ocak 1921’de kabul edilen Teşkilat-ı Esasi’de (1921 Anayasası) “Türkiye Devleti TBMM’ce idare olunur…” kararı kabul edilmiş,
- 1 Kasım 1922’de saltanat kaldırılarak monarşi yerine millet iradesine geçilmiştir.
- 1920 — 1923 arası Saltanat taraftarları ile ulusal devlet tarafları arasında yaşanan tartışmalar; 1 Kasım 1922’de Saltanatın kaldırılması sonrası “rejim tartışmaları” biçiminde devam etmiştir.
- Bu sebeple 23 Nisan 1920’de kurulan Yeni Türk Devleti’nin “rejim sorunu, hükümet kurma zorlukları ve hükümet üyeleri arasında
yaşanan uyumsuzluk” gibi sorunlar Cumhuriyet’in ilanı ile giderilmeye çalışılmıştır.
Bu doğrultuda,
- 1 Nisan 1923’te seçimlerin yenilenmesine karar verilmiştir.
- 11 Ağustos 1923’te Il. TBMM açılmış ve 1 Ekim 1927’ye kadar çalışan bu meclis Cumhuriyete geçişi sağlamış, birçok inkılabın yasaları bu meclis tarafından çıkarılmıştır.
- 9 Eylül 1923’te Mustafa Kemal önderliğinde, Türkiye’nin ilk siyasi partisi olan Halk Fırkası kurulmuş ve 11 Eylül 1923’te Mustafa Kemal, Halk Fırkası başkanlığına seçilmiştir.
- 19 Ekim 1923’te Ankara başkent İlan edilmiştir.
- 27 Ekim 1923’te Ali Fethi Okyar başkanlığındaki hükümet istifa etmiş ve 29 Ekim 1923’te Cumhuriyet ilan edilmiştir.
Atatürk’ün, “Demokrasinin tam ve en belirgin hükümet şekli Cumhuriyet’tir.” sözü paralelinde, Cumhuriyet’in ilanı ile;
- Türkiye Devleti’nin yönetim anlayışının millet egemenliğine dayandırılması,
- Türk milletinin kendi yöneticilerini belirleme, yöneticilerini seçim yoluyla değiştirme ve denetleme yetkisini eline alması,
- Reşit olan her bireye serbestçe oy hakkının tanınması,
- Demokrasi ile yönetime bağlı olarak ülkede yeni kurumların oluşturulması
- Kanun üstünlüğü ve herkes için adalet amaçlı toplumsal ayrıcalıkların kaldırılması,
- Bireylerin özgürlüğü sağlanarak eşit yurttaşlık anlayışının kabul edilmesi gelişmelerine ortam hazırlanmıştır.
Cumhuriyetin İlanının Sonuçları
- Yeni Türk Devleti’nin rejimi kesinlik kazanmıştır.
- Devlet başkanlığı sorunu çözülmüştür.
- Meclis Hükümeti Sistemi’nden Kabine Sistemine geçilmiştir.
- Hükümet bunalımı çözüldüğünden yürütme işleri hızlanmıştır.
- Özellikle siyasi alanda ve laik devlet düzenine yönelik yapılacak inkılaplara ortam hazırlanmıştır.
- Hilafet taraftarlarının muhalefetlerinin artmasına neden olmuştur.
