Bir şiirde dile getirilen, duygu, düşünce ve hayale tema adı verilir. Pişmanlık, kıskançlık, ayrılık, sevgi, karamsarlık, kahramanlık, özlem, ölüm birer temadır. Tema, soyut bir kavram veya düşünce olarak eser dışında da vardır, metinde somutlaşan temaya da konu denir.

• Şiirde yapı ile tema bir bütündür. Bunları birbirinden ayırmak mümkün değildir.
• Şiirde yapıyı oluşturan birimlerin ve anlamın kesişmiş olduğu ortak nokta temadır.
• Temanın varlığı metindeki birimlerle vardır, onlarla somutlaşır.
• Şiirlerde en çok işlenen aşk, yalnızlık, ölüm, özgürlük, hoşgörü, savaş vb. temalar belli zaman, yer, durum ve kişilerle sınırlandırılarak işlenir.
• Şiirde tema bazen bir sözcük, mısra ya da mısralarda bazen de şiirin bütününde yer alabilir. Şiirin bütününde yer aldığı zaman tema kapalı olarak verilir.
• Şiirde en çok kullanılan kelime, kelime grubu şiirdeki tema için ipucu oluşturur. Bazen temanın kendisi olur. Buna anahtar kelime veya kelimeler denir. Örneğin Cahit Sıtkı’nın şiirlerinde “ölüm”, Rıza Tevfik Bölükbaşının şiirlerinde ”özlem”, Mehmet Şengül’ün şiirlerinde “köy”, Yahya Kemal Beyatlı’nın şiirlerinde “deniz”, anahtar kelimelerdir.

Şiirde tema, şairin ele aldığı konuyu hangi ana düşünce etrafında işlediğini ifade eder. Şiirde işlenen temel duygu ya da düşünce, şiirin teması olarak adlandırılır. Tema, şiirin ana konusunu, şairin vermek istediği temel mesajı veya anlatmak istediği duygu ve düşünceyi ortaya koyar.

Temanın Özellikleri:

• Soyuttur: Tema, somut bir olay ya da durumdan ziyade, soyut bir kavramdır. Aşk, ölüm, doğa sevgisi, yalnızlık gibi evrensel kavramları içerir.
• Ana Duygu veya Düşünceyi İçerir: Şiirde işlenen her dize ve imgeler temayı destekler. Şair, temayı işleyerek okuyucuda belirli bir duyguyu uyandırmayı amaçlar.
• Tekrar Edilebilir: Aynı tema, farklı şiirlerde farklı bakış açılarından işlenebilir. Bir şairin işlediği aşk teması, başka bir şairde farklı bir biçimde ele alınabilir.

Şiirde Sıkça İşlenen Temalar:

• Aşk: Şairler, aşk temasını sıklıkla işlerler. Aşk, genellikle sevgi, özlem, ayrılık gibi duygularla iç içe anlatılır.
• Ölüm: Ölüm, insan yaşamının kaçınılmaz bir gerçeği olarak birçok şair tarafından derin bir tema olarak ele alınır.
• Doğa: Doğa, şiirde hem tema hem de bir atmosfer yaratıcı öğe olarak kullanılır. Doğanın güzelliği, mevsimlerin geçişi gibi konular doğa temasında işlenir.
• Yalnızlık: İnsanların yaşadığı içsel yalnızlık ve bireysel buhranlar da şiirde sıkça karşılaşılan temalardandır.
• Özgürlük: Özellikle milli mücadele veya bağımsızlık temalı şiirlerde özgürlük, birey ya da toplumun bağımsızlık arzusu olarak ele alınır.
• İnsan ve Toplum: Toplumsal sorunlar, sosyal adalet, bireyin toplum içindeki yeri gibi konular, toplum teması altında işlenir.

Şiirde Tema ile Konu Arasındaki Fark:

• Tema, şiirin ana duygusu ya da ana fikridir; soyut bir kavramdır (örneğin aşk, yalnızlık).
• Konu ise temanın işlenme biçimi veya olaya dönüşmüş halidir (örneğin sevgiliden ayrılma, yalnız bir hayat sürme).

Örnek:

Nazım Hikmet’in “Karlı Kayın Ormanında” adlı şiirinde özgürlük teması işlenirken, Mehmet Akif Ersoy’un “İstiklal Marşı”nda da yine özgürlük teması işlenir. Ancak iki şair, bu temayı farklı duygu ve düşüncelerle ele almıştır.

Bu dizelerde yurt özlemi vardır. Şair, yurt özlemi çektiğini kuşların doğduğu yere uçmasını istemesinden, dağlarının güzelliklerinden söz etmesinden anlıyoruz.

Bu dizeler, “ölüm ve yaşam” teması etrafında birleşmiştir.

Bu dizelerde, köylerimiz güzel yanlarıyla anlatılmıştır. 0 hâlde bu dizelerde yurdumuzun güzelliği teması işlenmiştir. Kimi zaman şiirin yazıldığı dönem, şairlerin şiir yazarken hangi temayı ele alacağına etki eder. Millî Edebiyat Dönemi’nde memleket sevgisi teması şiirlerde sıkça işlenmiştir. Şiirde temayı belirleyen bir başka etken de şairin kendi yaşadıklarıdır. Şair, içinde bulunduğu ruh hâlini dizelere döker çoğu kez, bu yüzden bazı şiirler oldukça bireysel bir özellik gösterir.