Ses Tekrarı
Ses uyumu da (armoni) denilen ses tekrarı şiirin bütününde veya mısra, bent gibi alt birimlerinde aynı seslerin birden çok kullanımıyla oluşur. Ses tekrarının;
– Aliterasyon (ünsüz yinelemesi)
– Asonans (ünlü yinelemesi)
– Kafiye
– Redif
olmak üzere dört biçimi vardır.
a) Aliterasyon: Bir dize veya beyitte, ahenk oluşturacak biçimde, aynı ünsüzün tekrarlanmasına aliterasyon denir.
Dest busı arzusuyla ölürsem dostlar
Kuze eylen toprağım, sunun anınla yâre su
"Sokaktayım, kimsesiz bir sokak ortasında."
Bu dizelerde "k ve s" sesleri yinelenmiş ve aliterasyon örneklenmiştir.
"cinayeti kör bir kayıkçı gördü
ben gördüm kulaklarım gördü
vapur kudurdu, kuduz gibi böğürdü
hiçbiriniz orda yoktunuz."
Attila İlhan
Bu dizelerde “k" sesi yinelenmiş ve aliterasyon örneklenmiştir.
"Salkım salkım tan yelleri estiğinde
Sakallı bozaç turgay sayradıkça "
sisler bulvarında seni kaybettim.
sokak lambaları öksürüyordu.
yukarıda bulutlar yürüyordu.
Attila İlhan
Bu dizelerde “s, k, r” sesleri yinelenmiş ve aliterasyon örneklenmiştir.
b) Asonans: Şiirde ahengi sağlamak için aynı ünlü seslerin tekrarlanmasına asonans denir. Genellikle aliterasyonla birlikte yapılır. Kelimelerde vurguyu taşıyan aynı ünlünün tekrarından doğacak ahengi yakalamak için şair ve yazarlar bu sanata başvururlar. Şiirde ahengi sağlamak için aynı ünlü seslerin tekrarlanmasıdır.
Şehrin uğultusundan usanmış ruhumuzun
Nadir duyabildiği taze bir heyecanla
Bir beyaz lerze, bir dumanlı uçuş,
Eşini gâib eyleyen kuş
gibi kar
Geçen eyyâm-ı nevbahârı arar
Ey kulübün sürûd -ı şeydâsı
Ey kebûterlerin neşideleri,
O baharın bu işte ferdası
Kapladı bir derin sükûta yerikarlar
Cenab Şahabettin
Yukarıdaki şiirde â, e, u gibi ünlü sesler tekrarlanarak şiirde bir ahengin oluşması sağlanıyor.
Anlattı uzun uzun
Şehrin uğultusundan usanmış ruhumuzun
Yukarıdaki dizelerde u seslerinin tekrarıyla belli bir ahenk sağlanmış “asonans” yapılmıştır.
c) Kafiye: Dili harekete geçirip şiiri yürüttüğü için halk şairlerinin ayak adını verdiği kafiye dize sonlarında herhangi bir anlam ve görev benzerliği olmadan aynı seslerin yinelenmesiyle oluşturulan ses uyumudur.
Ey bu topraklar için toprağa düşmüş asker
Gökten ecdat inerek öpse o pak alnı değer
NOT: Aliterasyon ve asonans iç ahenk sayılırken kafiye şiirin dış düzenini sağlar ve şiirin zihinlerde kolay yer etmesine yardımcı olur.
NOT: Türk şiirinde İslamiyet öncesi dönemde dize baş-larında görülen kafiye daha sonra dize sonlarına kaymış ve Cumhuriyet Dönemi'nde Garip hare-ketine değin şiirde ahenk unsuru olarak değerini korumuştur.
d) Redif: Dize sonlarında kafiye oluşturmadan yinelenen seslere redif denir. Redifi oluşturan sesler aynı görevi taşımalıdır. Redifler ek ya da sözcük olarak karşımıza çıkabilir.
Kandilli yüzerken uykularda
Mehtabı sürükledik sularda
Bu dizelerde geçen "–lar" eki her iki dizede de çoğul olarak "–da" eki ise bulunma eki göreviyle kullanıldığından ek halindeki redife örnektir.
Çobanın bir kızıl yele saçları
Ateştir ele alınmaz saçları
Bu dizelerde geçen "saçları" sözcüğü aynı anlam ve görevde kullanıldığı için sözcük biçimindeki redife örnektir.
