SIFAT TAMLAMASI

Sıfatın olduğu yerde mutlaka sıfat tamlaması olur.

Sıfat tamlaması, bir ismin önüne gelerek o ismi niteleyen ya da belirten sıfatlarla oluşturulan sözdizimsel yapılardır. Sıfat tamlamalarında, sıfat tamlanan ismin önünde yer alır ve onu nitelendirir veya belirler.

Sıfat Tamlaması Türleri

1. Niteleme Sıfatı ile Oluşan Sıfat Tamlaması:
   • Örnekler:
     • Güzel kitap (Güzel: Niteleme sıfatı, kitap: İsim)
     • Uzun yol (Uzun: Niteleme sıfatı, yol: İsim)
   • Açıklama: Burada sıfat, ismin nasıl bir özellikte olduğunu belirtir.
2. Belirtme Sıfatı ile Oluşan Sıfat Tamlaması:
   • Örnekler:
     • Üç ev (Üç: Belirtme sıfatı, ev: İsim)
     • Her öğrenci (Her: Belirtme sıfatı, öğrenci: İsim)
   • Açıklama: Burada sıfat, ismin miktarını, yerini, sırasını ya da belirli bir özelliğini gösterir.

Aşağıdaki dörtlüklerdeki altı çizili sözler, sıfat tamlamasıdır:

Gaiblerden bir ses geldi: Bu adam,
Gezdirsin boşluğu ense kökünde!
Ve uçtu tepemden birdenbire dam;
Gök devrildi, künde üstüne künde…

Pencereye koştum: Kızıl kıyâmet!
Dediklerin çıktı ihtiyar bacı!
Sonsuzluk, elinde bir mâvi tülbent,
Ok çekti yukardan, üstüme avcı.

Ateşten zehrini tattım bu okun,
Bir anda kül etti can elmasımı.
Sanki burnum, değdi burnuna “yok”un,
Kustum öz ağzımdan kafatasımı.

Bir bardak su gibi çalkandı dünyâ;
Söndü istikamet, yıkıldı boşluk.
Al sana hakikât, al sana rüyâ!
İşte akıllılık, işte sarhoşluk!

Ensemin örsünde bir demir balyoz,
Kapandım yatağa son çâre diye.
Bir kanlı şafakta, bana çil horoz,
Yepyeni bir dünyâ etti hediye.

Bu nasıl bir dünyâ, hikâyesi zor;
Mekânı bir satıh, zamânı vehim.
Bütün bir kâinat muşamba dekor,
Bütün bir insanlık yalana teslim.

Nesin sen, hakîkat olsan da çekil!
Yetiş körlük, yetiş, takma gözde cam!
Otursun yerine bende her şekil;
Vatanım, sevgilim, dostum ve hocam!

(Necip Fazıl Kısakürek)

Çözümlü Sorular:

Soru 1: Yeşil, upuzun kavaklıklar (I) geride kalıyor. Uzaktan, kaleye sırtını dayayan kocamış konaklar (II), çıplak, boz renkli tepeler (III) görünüyor. Konak balkonlarının korkulukları (IV), Doğu masallarından ödünç alınmışçasına büyüleyici. Renkler her ayrıntıyı (V) belirginleştiriyor sanki; ağaçlar yeşil, şehir kahve, kale siyah.

Bu parçadaki altı çizili tamlamalardan hangisi, tür bakımından ötekilerden farklıdır!

A) I.   B) II.   C) III.   D) IV.   E) V.

Çözüm:  I, II, III ve V numaralı yerlerdeki tamlamalar sıfat tamlaması, IV. numaralı yerdeki tamlama isim tamlamasıdır. Cevap D seçeneğidir.

Soru 2: Mavi kapıları (I), suya gömülmüş ağaçları (II), çöpleri karıştıran kedileri (III), kıyıdaki sazlıkları (IV) çekmek için fotoğraf makinemi (V) yanıma aldım.

Bu cümledeki numaralanmış tamlamalardan hangisi tür bakımından ötekilerden farklıdır?

A) I.    B) II.     C) III.    D) IV.     E) V.

Çözüm: I, II, III ve IV numaralı yerlerdeki tamlamalar sıfat tamlaması, V. numaralı yerdeki tamlama isim tamlamasıdır. Cevap E seçeneğidir.

Soru 3: Eski yıllarda olduğu gibi, “bizi bize anlatan sanat” (I) yani tiyatro, izleyici tarafından bu dönemde (II) de ilgiyle karşılandı. Özellikle Devlet Tiyatroları (III), hem düzenlediği festivaller hem de sahnelediği oyunlarla (IV) verimli bir yıl (V) geçirdi.

Yukarıdaki altı çizili tamlamalardan hangisi tür bakımından ötekilerden farklıdır?

A) I.    B) II.     C) III.    D) IV.    E) V.

Çözüm: I’deki “bizi bize anlatan sanat”, II’deki bu dönem”, IV’teki “sahnelediği oyunlar” ve V’teki “verimli bir yıl” tamlamaları sıfat tamlamasıdır. III’teki “Devlet Tiyatroları” isim tamlamasıdır. Cevap C seçeneğidir.