Şiddetli rüzgâr sistemleri olan kasırgalar, tayfunlar, siklonlar, tornadolar ve hortumlar genellikle sıcak kuşakta ortaya çıkan ve yeryüzünde en fazla can ve mal kayıplarına neden olan doğal afetlerdir. Bu sistemler Tropikal kuşakta kara ve denizlerin farklı ısınması sonucu ortaya çıkar ve hızları saatte 150-200 km’den 800 km’ye kadar çıkabilir.
Peki, bu hava olayları nasıl oluşur?
Rüzgâr: Isınan hava yükselir. Bu nedenle yeryüzüne yaptığı basınç azalır. Fakat yeryüzünün her yerinde sıcaklık aynı değildir. Hava sıcaklığının düşmesi durumunda ise havanın yeryüzüne yaptığı basınç artar. Bu durumda ısınan hava ile soğuk hava sürekli yer değiştirir. Yani ısınan bölgeler ile soğuk bölgeler arasında sürekli bir hava akımı vardır. Bu hava akımına rüzgâr denir.
Fırtına: Bazı rüzgarlar çok şiddetli olur. Farklı sıcaklıktaki hava kütlesinin çarpışmasıyla oluşan, saatteki hızı 60 – 110 km’yi bulan rüzgârlara fırtına denir. Bazı fırtınalar şiddetli yağmur, kar ve dolu getirebilir.
Kasırga: Kasırga, fırtınanın çok şiddetli halidir. Saatteki hızı 150-300 km’yi bulan yağmurlu fırtınalara kasırga adı verilir. Geniş alanları etkileyen kasırgalar, genel olarak büyük can ve mal kaybına neden olur. Amerika Kıtası’nın güney ve orta bölümlerinde görülen kasırgalar, deniz suyu sıcaklığının 27 dereceden fazla olduğu sıcak denizlerde de görülür.
Tayfun: Büyük Okyanus un batısında ve Çin Denizi’nde görülen şiddetli kasırgalara tayfun denir.
Hortum: Sıcak ve nemli hava ile soğuk havanın şiddetle yer değiştirmesi sırasında dönen rüzgârlar oluşur. Bu rüzgârlara hortum adı verilir. Genel olarak şiddetli fırtınalar sırasında meydana gelen hortumlar, ağır cisimleri bile yerden kaldıracak kadar güçlü olabilir. Genellikle Amerika Birleşik Devletleri’nin Teksas ve ilinois eyaletlerinde görülür.
- Kasırgalar, Dünya’da en fazla can kaybına neden olan doğal afetlerden biridir. Tarih boyunca çok yıkıcı kasırgalar olmuştur. Kasırgalar en fazla Kuzey Amerika’da meydana gelmektedir.
- Kasırgaların ne denli şiddetli olduğu 1935 yılında Florida’da etkili olan bir kasırga sırasında şu şekilde gözlenmiştir. Saatte 320 km hızla esen rüzgâr, taşıdığı kumlar sebebiyle birçok insanın elbiselerini ve derilerini parçalayarak ölmelerine sebep olmuştur.
- Yaklaşık bir asırlık dönemi kapsayan 1900-2005 yılları arasında Dünya’da 2640 kasırga meydana gelmiştir. Kasırgaların etkileri ise, en çok Asya ve Amerika kıtalarında görülmektedir. Nitekim, yukarıdaki sayının % 42’si Asya’da, % 32’si de Amerika Kıtası’nda olmuştur. Kasırgalar nedeniyle en fazla insan ölümü ise Bangladeş’te meydana gelmiştir. Bu ülke, adeta kasırgalar ve seller ülkesidir denilebilir. ABD, Dünya’da en fazla hortumun görüldü ülke (yılda 900-1400 adet) durumundadır. İkinci sırada ise Çin yer almaktadır.
Şimdi tarih boyunca görülen en şiddetli kasırga, tayfun ya da siklonlara örnekler verelim:
Büyük Kasırga (1780): 10-16 Ekim 1780 tarihlerinde Atlantik’te meydana gelen en ölümcül tropikal kasırgadır. Bu büyük felaket, Amerikan bağımsızlık savaşının yaşandığı bir sırada meydana gelmişti. Bu yüzden, bölgedeki İngiliz ve Fransız donanmalarının da büyük zarar görerek dağılmasına; gemilerin büyük kısmının batmasına sebep olmuştur.
Büyük Miami Kasırgası-ABD (1926): 11 Eylül 1926’da yaşanan kasırga, Florida, Bahamalar ve Alabama’da büyük hasara yol açtı. Bu sebeple Florida’da büyük bir krizin yaşanmasına neden olan kasırga, enflasyonu da rekor düzeyde arttırdı.
Okeechobee-ABD Kasırgası (1928): 6-21 Eylül 1928 tarihlerinde meydana geldi. 260 km hıza ulaşan kasırga, ABD tarihinde görülen en ölümcül kasırgalardan biri olup 4 binden fazla insanın ölümüne sebep olmuştur.
Dominik Kasırgası (1930): Dominik Cumhuriyeti’ni etkileyen ve zaman zaman 500 km hıza ulaşan kasırga, 2-8 bin can kaybıyla, Atlantik’te meydana gelen en ölümcül kasırgalardan biri olmuştur.
Betsy-ABD Kasırgası (1965): Ağustos 1965’te Florida, Bahama adaları ve Louisiana’yı yerle bir eden kasırga, o kadar büyük hasara yol açmıştı. Bu yüzden de, kasırgaya “Milyon Dolarlık Betsy” lakabı verilmişti.
Fifi Kasırgası ve Hortum Felaketi (1974): Tam 13 eyaleti vuran kasırga sonunda kimi kayıtlarda 300’ün üzerinde insan hayatını kaybetti. 3-4 Nisan 1974 tarihindeki kasırgada tam 150’ye yakın hortum oluştu. En şiddetli Atlantik kasırgalarından biridir.
Andrew Kasırgası-ABD (1992): 1992 Ağustosu’nda Florida’da etkili olan Andrew, bir kasırganın ulaşabileceği en güçlü seviye olan 5. boyuta ulaşmıştır. Nitekim, 30 milyar dolarlık büyük hasar meydana gelmiş ve 53 kişi yaşamını yitirmiştir. Andrew, Katrina kasırgasına kadar gelmiş geçmiş en güçlü kasırga olarak kabul edilmiştir.
Mitch Kasırgası-ABD (1998): Atlantik kasırgası sezonunda, Orta Amerika ülkelerinden Honduras ve Nikaragua’da Ekim 1998’de meydana gelen kasırga sonucunda, yaklaşık 20 binden fazla can kaybı yaşanmıştır. Atlantik bölgesi kasırgaları içerisinde en ölümcül ikinci kasırgadır. Amerika Kıtası’nda son iki yüzyılın en önemli tabii felaketi olarak kabul edilir.
Katrina Kasırgası (2005): ABD, şiddetli fırtına ve Kasırgaların sıkça görüldüğü ülkelerden biridir. ABD tarihinin en şiddetli, yıkıcı ve ölüme yol açan kasırgalarından biri olan Katrina, 23 Ağustos 2005 tarihinde Bahamalar’ın üzerinde oluşmaya başladı ve Meksika Körfezi boyunca yer alan
şehirlerde büyük hasarlara yol açtı. Ancak, en büyük can kaybı ve yıkımı ise New Orleans’ta meydana getirdi. Buradaki sel koruma sistemleri, başarısız olduğundan bölgenin büyük bir kısmı sel altında kaldı. 29 Ağustos sabahı Louisiana’yı sel bastı. En tehlikeli seviye olan 5. dereceye ulaşan kasırga, Mississippi kıyılarında ve Alabama’da daha da şiddetlendi. Hızı saatte 160 km/saat olarak ölçüldü. Meksika Körfezi’nde şiddetini artırırken Florida’nın güneyinde seller ölümlere sebep olmuştur. Kasırga, 1836 kişinin yaşamını yitirmesine sebep oldu (bazı kaynaklara göre 10 bin kişi). Bu bakımdan, Okeechobeeden sonra en ölümcül ikinci ABD kasırgasıdır. Yine çok büyük yıkıma sebep olmuştur. Nitekim, 110 milyar dolardan fazla zarara yol açarak, ülke ve Dünya tarihinin o güne kadar yaşanan en fazla maddi zararla sonuçlanan kasırgası ve doğal afeti olmuştur.
Sandy-ABD Kasırgası (2012): Ekim 2012’de ABD’de meydana gelen Sandy büyüklüğü sebebiyle “çok büyük kasırga” sıfatını almıştır. Sandy Philadelphia yakınlarında karaya çıktıktan sonra büyük tahribata neden oldu. 20-40 milyar dolarlık bir zarar meydana getirmiştir. Kasırgada, havaalanları ve metrolar bile sular altında kalmıştır.
Tarihte görülen şiddetli tropikal siklon ve tayfunların tamamına yakını Asya Kıtası’nın Okyanusa yakın bölgelerinde ve kıyılarda yaşanmıştır. Japonya, Hindistan (Ganj deltası), Bangladeş (Bengal Körfezi) gibi ülkeler, bu tip felaketlerin çok yoğun olarak yaşandığı yerlerin başında gelir. İşte en önemlileri:
Moğolları Durduran Bir Tayfun; Hakata Bay (1281): Tayfun, tarihte denizaşırı istila hareketlerinde yaşanan en büyük ve felaketli olaylardan biri olarak kayda geçti. Başarısız sefer, Moğol yayılmasını doğudan sınırlandırdığı gibi, Japonların millet olma bilincini kazanmasında da önemli bir yer tutar. Nitekim, Japonlar’ın II. Dünya Savaşı’ndaki “Kamikaze” saldırıları da tarihlerindeki bu zafere dayandırılır.
Hooghly Nehri (Kalküta-Hindistan) Siklon Kasırgası (1737): Bu şiddetli siklon kasırgası,Hindistan’ın Batı Bengal bölgesindeki Ganj Nehri’nin kollarından biri olan Hooghly Nehri’nde meydana gelmiştir. Tüm zamanların en ölümcül doğal felaketlerinden biri olarak kabul edilir. Kasırga öncesinde bir deprem de meydana geldiğinden, bu büyük felaketin Avrupa’da uzun zaman bu deprem sonucunda meydana geldiğine inanıldı.
Coringa-Hindistan Siklonu (1839): Coringa, Hindistan’ın güneydoğu kıyılarında Godavari Nehri’nin ağzında bulunan bir liman yerleşimidir. 1789’daki siklonda 20 bin insan ölmüştü, 25 Kasım 1839’da çok şiddetli rüzgâr ve 12 metre yüksekliğindeki dalgalarla gelen siklon, limandaki 20 bin gemi ve kayığın batmasına ve ayrıca 300 bin insanın ölümüne neden oldu. Şehir tekrardan inşa edilemediğinden, bugün de basit bir köy olarak durmaktadır. Aynı zamanda, en fazla ölümün olduğu üçüncü tropikal siklondur.
Haiphong-Vietnam Tayfunu (1881): 8 Ekim 1881’de meydana gelen tayfunda oluşan devasa dalgalar yaklaşık 300 bin can kaybına yol açmıştır. Tarihte kaydedilen en ölümcül siklon ve tayfunlardan biri olarak kabul edilir.
Bhola-Bangladeş Siklon Kasırgası (1970): Dünya tarihinin bilinen en ölümcül kasırgasıdır. 300 binden fazla insan hayatını kaybetmiştir. Kasırgadan sonra meydana gelen gelişmeler içerisinde Pakistan-Hindistan Savaşı ile Bangladeş bağımsızlık savaşı ve neticesinde Bangladeş’in yeni bir devlet olarak ortaya çıkması söz konusudur.
Nargis (Myanmar) Siklon Kasırgası (2008): Uzakdoğu’da Myanmar (Burma)’da 2 Mayıs 2008 tarihinde meydana geldi. Ülkenin haritasının değiştirecek kadar dehşetli, yıkıcı ve ölümlü kasırgalardan biridir.
