Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin karşılaştığı ilk önemli tehlike olan Şeyh Sait İsyanı 13 Şubat 1925‘te Diyarbakır‘da başlamış, kısa sürede Erzurum, Elazığ, Muş, Bitlis gibi doğu illerine yayılmıştır.
Şeyh Said İsyanı Nedenleri
- İnkılap hareketlerinin hızlanmasının toplumun bazı kesimlerinde tepkilere neden olması
- Cumhuriyet karşıtı hilafet taraftarı kişilerin saltanat rejimini geri getirmek istemeleri
- Musul sorununu kendi lehine çözmek isteyen İngilizlerin Şeyh Said ve taraftarlarını kışkırtarak Anadolu’da karışıklıkları artırmak istemeleri
Ali Fethi Okyar Hükümeti isyanın bastırılmasında başarılı olamayınca istifa etmiştir. Yeni hükümeti kuran İsmet Paşa‘nın aldığı önlemler sonucunda 15 Nisan‘da Şeyh Said yakalanarak isyan büyük ölçüde bastırılmıştır.
Şeyh Said İsyanı Sonuçları
- Doğu Anadolu’da huzuru sağlamak amacıyla Takrir-i Sükun Kanunu çıkarılmıştır (4 Mart 1925). Bu kanun 1929’e kadar yürürlükte kalmıştır. Hükümete rejim ve inkılaplar aleyhinde her türlü karşı faaliyeti engelleme yetkisi veren bu kanun inkılapların kolaylıkla uygulanmasını sağlamıştır.
- İsyancıları, rejim ve inkılap karşıtlarını yargılamak üzere Doğu’da ve Ankara’da iki yeni İstiklal Mahkemesi kurulmuştur.
- Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası izlediği politikalarla isyana neden olduğu gerekçesi ile kapatılmıştır (5 Haziran 1925).
- Çok partili demokrasiye geçiş süreci kesintiye uğramıştır.
- İngiltere, Musul sorununu kendi lehine çözebilmek için büyük avantaj sağlamış, bunun sonucunda Musul kaybedilmiştir. Bu durum içte yaşanan sorunların dış politikada olumsuz sonuçlar doğurduğunu gösterir.
Şeyh Said’in mezarının yeri kesin olarak bilinmemektedir. Şeyh Said, 1925 yılında Türkiye Cumhuriyeti hükümetine karşı başlattığı isyanın ardından yakalanmış ve idam edilmiştir. İdamından sonra cenazesi, muhtemelen isyanın etkilerini ve destekçilerini önlemek amacıyla, gizli bir şekilde defnedilmiştir. Şeyh Said’in mezarının yeriyle ilgili farklı iddialar bulunsa da, resmi ve doğrulanmış bir bilgi mevcut değildir.
