SESIN FARKLI ORTAMLARDAKİ SÜRATİ

Ses, titreşimler sonucu oluşur ve her yönde dalgalar hâlinde yayılır. Sesin yayılabilmesi için ortamın maddesel ortam Olması gerekir. Ses, maddelerde tanecikler sayesinde bir noktadan başka bir noktaya iletilir. Tanecikler ne kadar çok ve birbirine ne kadar yakın ise ses o kadar süratli yayılır.

Katı maddelerin tanecikleri birbirine yakın olduğu için ses, katılarda sıvılara göre daha süratli yayılır. Gaz maddelerin tanecikleri arasında boşluk fazla olduğu için ses en yavaş gaz maddelerde yayılır. Tanecik sayısı azaldıkça sesin sürati azalır. Boşlukta hiç tanecik bulunmadığı için ses yayılmaz.

SESIN YAYILMA SÜRATİNİN BAĞLI OLDUĞU FAKTÖRLER

Sesin yayılma sürati: maddenin fiziksel hâline, sesin yayıldığı ortamın yoğunluğuna ve sesin yayıldığı ortamın sıcaklığına bağlıdır.

I . MADDENİN FİZİKSEL HALİ

Ses en hızlı katı maddelerde. sonra sıvı maddelerde, en yavaş gaz maddelerde yayılır. Katı maddelerde tanecikler birbirine çok yakın olduğu için ses süratli yayılır.

Aşağıdaki tabloda farklı katı. sıvı ve gaz ortamlarda sesin belirtilen sıcaklıklardaki yayılma süratleri verilmiştir.

2. ORTAMIN YOĞUNLUĞU

Bir maddenin katı, sıvı ve gaz hâllerinin yoğunlukları farklıdır. Bir maddenin yoğunluğu değiştikçe birim hacimdeki tanecik sayısı da değişir. Tanecik sayısı arttıkça, maddenin yoğunluğu da artar ve dolayısıyla ses daha süratli yayılır.

Ses, maddelerin en yoğun hali olan katılarda en süratli yayılırken, en az yoğun olan gazlarda en yavaş yayılır.

Aşağıdaki tabloda sesin yayıldığı ortamların yoğunlukları ve sesin yayılma süratleri verilmiştir.

3. ORTAMIN SICAKLIĞI

Maddelerin sıcaklığı arttıkça maddeyi Oluşturan taneciklerin sürati de artar. Yüksek sıcaklıkta tanecikler daha süratli hareket edeceğinden ses de daha hızlı iletilir.

Aşağıdaki tabloda sesin bazı katı, sıvı ve gaz ortamlarda farklı sıcaklıklardaki yayılma süratleri verilmiştir.

IŞIK VE SESIN SÜRATLERİNİN KARŞILAŞTIRILMASI

Ses ve ışık farklı süratlerle yayılır. Yıldırım ve gök gürlemesi olaylarından yararlanarak ışığın ve sesin süratlerini kıyaslayabiliriz. Yıldırım meydana geldiği anda gök gürlemesi de meydana gelir. Ancak biz gök gürlemesinin sesini yıldırımın ışığını gördükten bir süre sonra duyarız. Bu iki olay aynı anda meydana gelmesine rağmen, yıldırımın ışığını gök gürlemesinden daha önce görmemizin sebebi. ışığın süratinin sesin süratinden çok daha fazla olmasıdır.

Sesin havadaki yaklaşık sürati 340 m/s’dir. Işığın havadaki sürati ise 300.000.000 m/s yani neredeyse ışığın sürati, sesin süratinden 900.000 kat daha fazladır. Bizden 340 m uzakta meydana gelen bir yıldırım düşmesinden 1 saniye sonra gök gürlemesini duyarız. Dolayısıyla yıldırım düşmesi ve gök gürlemesi arasında geçen zamanı ölçebilirsek, yıldırımın ne kadar uzağa düştüğünü söyleyebiliriz.

SES BİR ENERJİDİR

Ses bir enerji türüdür. Yüksek sese sahip bir opera sanatçısının sesiyle bir bardağı çatlatabilmesi, bir patlamanın çevredeki binaların camlarını kırması, çalmakta olan bir radyonun hoparlöründen çıkan sesin yakınındaki bir mum alevini titreştirmesi sesin bir enerji türü olduğunu gösterir.

Ses enerjisi hareket ve ısı enerjisine dönüşebilir. Kaynağından uzaklaştıkça sesin şiddeti azalır. Ses enerjisinin aktarılabilmesi için taneciklerin birbirine temas etmesi gerekir.

Aşağıda sesin bir enerji olduğunu gösteren olay veya durumlar verilmiştir.

• Çok alçaktan uçan bir savaş uçağının oluşturduğu ses enerjisi, pencere camlarını kırabilir.
• Opera sanatçıları çıkardıkları tiz sesler ile cam bardağı çatlatabilir.
• Hoparlörün yakınına konulan bir mum alevi, ses enerjisi ile titreşir.
• Dağlarda ses yüzünden çığ oluşabilir.
• Böbrek taşlarının kırılmasında ses enerjisinden yararlanılır.
• Mikrofonda ses enerjisi elektrik enerjisine dönüşür.