FARKLI CİSİMLERDE ÜRETİLEN SESLERİN FARKLILIĞI

Etrafımızdaki canlı ve cansız pek çok varlık ses oluşturur. Arabalar, iş makineleri, insanlar ve diğer kaynakların oluşturdukları sesler birbirinden farklıdır. Çevremizdeki seslerin birbirinden farklı olmasının nedeni her kaynaktan yayılan sesin ayrı bir titreşim sonucunda meydana gelmesidir.

Plastik, porselen, cam, tahta ve metal kaplara tahta kaşıkla vurduğumuzda çıkan seslerin hepsi birbirinden farklı olur. Çünkü cisimlerin yapıldığı maddeler oluşturulan sesi etkiler. Porselen tabak ve porselen kâseye tahta kaşıkla vurduğumuzda da çıkan sesler birbirinden farklı olur. Aynı maddeden yapılmış olmalarına rağmen tabak ve kâsenin şekillerinin farklı olması sesi etkiler.

Farklı cisimlerle farklı seslerin üretilebilmesi, çeşitli müzik aletlerinin geliştirilmesini sağlamıştır. Örneğin bir baterinin zil ve davullarına tokmakla vurulduğunda farklı sesler çıkar. Baterideki davullardan bazıları deri, bazıları özel bir plastikten yapılmış ise onların da çıkardıkları sesler farklı olur. Zil ve davullara metal ya da ahşap bir tokmakla vurulursa yine çıkan sesler farklı olur.

Bağlama, gitar ve keman telli müzik aleti olmalarına rağmen sesleri birbirinden farklıdır. Hatta aynı bağlamanın farklı telleri de farklı sesler çıkarır. Bunun sebebi, tellerin kalınlığı, cinsi ve gerginliğinin farklı olmasıdır.

Farklı maddelerden farklı sesler çıkması hayvanların hayatlarını da kolaylaştırır. Örneğin, sincaplar ceviz, fındık, badem gibi kabuklu yiyeceklerin içlerinin dolu olup olmadığını bu kabuklu yiyeceklerin kabuklarına vurarak anlar. Kabuktan gelen sesin farklılığı, sincaplara yol gösterir. Kabuklu yiyeceğin içinin dolu olduğunu anladığında, kabuğu dişleri ile kırarak karnını doyurur.

Bir başka örnek olarak yarasalar verilebilir. Yarasaların görme duyuları oldukça zayıftır ve çıkardıkları seslere göre yollarını bulurlar. Bu örneklerden de anlaşılacağı gibi farklı cisimlerden farklı seslerin çıkması canlıların hayatlarını kolaylaştırıcı etki yapmaktadır.

AYNI SESİN FARKLI ORTAMLARDA FARKLI DUYULMASI

Ses kaynaklarının bulunduğu ortam işitmemiz üzerinde etkilidir. Ses kaynağından çıkan ses, maddesel ortam farklılaşınca farklı şekilde duyulur.

Maddesel ortam, duyulan sesi farklılaştırır. Bunu gözlemlemek için aşağıdaki gibi bir etkinlik yapabiliriz.

Bir çalar saatin alarmını çaldıralım ve çıkan sesi dinleyelim. Daha sonra çalar saatin alarmını ayarlayıp naylon poşete koyalım. Mümkün olduğunca içindeki havayı alarak poşetin ağzını iyice bağlayalım ve çalar saati çaldırıp sesini dinleyelim. Daha sonra ise çalar saati alarmını ayarlayıp naylon poşete koyalım. Poşetin ağzını iyice bağlayalım ve su dolu cam fanus içerisine yerleştirelim. Alarmın sesini dinleyelim. Yaptığımız gözlemde ses kaynağı aynı olmasına rağmen her defasında oluşan sesi farklı duyarız.

Sesin yayıldığı ortam sesin iletim hızını da etkiler. Örneğin, hareket etmekte olan bir trenin çıkardığı ses hem hava ortamında hem de katı ortamda başka bir ifadeyle tren raylarında dalgalar hâlinde yayılarak ilerler.

Uzaktaki trenin sesi havada duyulmamasına rağmen, tren rayları dinlenerek trenin geldiği anlaşılabilir. Çünkü katı ortam olan tren raylarında ses, gaz ortam olan havaya göre daha hızlı yayılır ve kulağımıza daha önce gelir.