SES OLAYLARI

Ünsüz Benzeşmesi (sertleşmesi):

Sert ünsüzle (f, s, t, k, ç, ş, h, p) biten bir sözcüğe “c, d,g” yumuşak ünsüzlerinden biriyle başlayan bir ek gelirse “c, d, g” yumuşak ünsüzleri sertleşerek “ç, t, k” sert ünsüzlerine dönüşürler. Bu kurala ünsüz benzeşmesi (senleşmesi) denir.

Örnek Soru

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ünsüz benzeşmesine örnek yoktur?

A) Sokaktayım, kimsesiz bir sokakta.
B) Bir seni unutamadım, bir de İstanbul’u.
C) Gurbette geceleri uyunur mu?
D) Büyükçe bir evdi tek isteğimiz.

Cevap:

”B” seçeneği doğrudur. Çünkü

A seçeneğinde Sokak – da —> Sokak- ta
C seçeneğinde Gurbet – de —> Gurbet- te
D seçeneğinde Büyük – ce —> Büyük- çe

Ünsüz Yumuşaması

Sert ünsüzle (p, ç, t, k) biten sözcüklere, ünlüyle başlayan bir ek getirildiğinde bu sert ünsüzler (p,ç, t, k), yumuşayarak “b, c, d, g (ğ)” yumuşak
ünsüzlerine dönüşür. Bu kurala ünsüz yumuşaması denir.

Örnek Soru

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ünsüz yumuşaması yoktur?

A) Elektronik postamın cevabı gelmiş.
B) Ben yurdumu çok seviyorum.
C) Mektubu, posta kutusundan aldı.
D) Sabahtan beri ince bir yağmur yağıyor.

Çözüm:

D seçeneği doğrudur. Çünkü:
“A” da cevap-ı —> cevab-ı
“B”de yurt-u —> yurd-u
“C”de mektup-u —> mektub-u

Sözcükleri sert ünsüzle bitip ünlü ile başlayan ek aldıkları için sert ünsüzler yumuşamıştır.

Ünlü Düşmesi

İki heceden oluşan ve son hecesinde dar ünlü  (ı — i – u – ü) bulunan bazı sözcüklere ünlü ile başlayan bir ek geldiğinde ikinci hecedeki dar ünlü düşer. Buna ünlü düşmesi denir.

Örnek Soru:

Aşağıdaki altı çizili sözcüklerin hangisinde ünlü düşmesi bulunmamaktadır?

A) Ağzına bir kere açtı mı aklına ne gelirse söylerdi.
B) Kobra yılanı zehrini dişlerinin içinde saklarmış.
C) Telefonumu, evde masanın üzerinde unutmuşum.
D) Acımasız batılılar yıllarca masum insanlara zulmettiler.

Çözüm:
Doğru cevap C seçeneğidir. A’da ağız—ağzı, B’de zehir-zehri, D’de ise zulüm etti – zulmetti şeklinde ünlü düşmeleri vardır.

Ünlü Daralması

(a, e) geniş ünlülerinden sonra gelen “yor” eki bu geniş ünlüleri daraltarak dar ünlülere (ı, i, u, ü) ye dönüştürür. Türkçedeki bu ses olayına ünlü daralması denir.

Örnek Soru:

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ünlü daralması vardır?

A) Gün geçtikçe geleneklere olan ilgimiz azalıyor
B) Misafirler geleceği için annem evi temizliyor
C) Herkes bu soruların cevabını merak ediyor.
D) Çocuk bir balık gibi suya dalıyor.

Çözüm:
Doğru cevap B seçeneğidir. Temizle- fiiline gelen -yor eki kelimenin sonundaki “e” harfini daraltarak “i” harfine dönüştürmüştür.

Ünsüz Türemesi

Dilimizde bazı sözcükler ünlü ile başlayan bir ek aldıklarında sözcüğün sonundaki ünsüz harf türeyerek ikizleşir. Buna “ünsüz türemesi” denir.

Örnek Soru:

Aşağıdaki altı çizili sözcüklerin hangisinde ünsüz türemesi yoktur?

A) Bu akşam cadde, konser nedeniyle trafiğe kapatılacak.
B) Soğuktan ayaklarımı, ellerimi hissetmiyorum.
C) En kısa sürede bu işi halletmeliyiz.
D) Gecenin karanlığında gelen adamı birden babam zannettim.

Çözüm:
Doğru cevap A seçeneğidir. “Cadde” kelimesinde ünsüz türemesi yoktur.