Tarihsel süreçte şehirlerin Gelişimi

Dünyadaki ilk yerleşmeler Neolitik Çağ’da tarım faaliyetinin başlamasıyla birlikte kurulmuştur. İlk yerleşmeler iklim koşullarının uygun, su sorununun olmadığı, verimli tarım alanlarında kurulmuştur. Dünyadaki ilk yerleşmelerin kurulduğu yerler; Nil, Ganj, İndus, Sarıırmak, Gökırmak, Fırat ve Dicle nehri kenarlarıdır.

Köylerde doğal nüfus artışı ile nüfusun çoğalması, tarımsal üretimin artması ile ticaretin gelişmesi, savunma ve yönetim ihtiyacının ortaya çıkması şehirleri ortaya çıkardı. İlk Çağ’da genellikle savunma amaçlı kurulan şehirler, etrafı surlarla çevrili kale içlerinde yer alır. Şehirlerdeki büyük gelişme ve hızlı nüfus artışı ise Sanayi Devrimi ile gerçekleşmiştir. Sanayi Devrimi ile şehirlerde yeni iş kollarının ortaya çıkması kırdan kente göçü de hızlandırmıştır. Aşağıdaki grafikte bazı yıllara ait dünya genelindeki kır ve kent nüfus oranları (%) verilmiştir.

1B00’Iü yıllarda dünya nüfusunun %97’si kırsal kesimde yaşamıştır. 1900’lü yıllardan sonra sanayileşmenin hızla artması ve yaygınlaşması ile şehirler hızla büyümüştür. Bunun sonucunda 2000’li yıllara gelindiğinde dünya nüfusunun %53’ü kırsal kesimde, %47’si ise kentlerde yaşamaya başlamıştır. Bu oran günümüzde ülkelerin gelişmişlik seviyesine göre de değişir. Örneğin Almanya, Fransa, Hollanda gibi gelişmiş ülkelerde nüfusun %90’ından fazlası şehirlerde yaş Ayrıca günümüzde nüfus, insanların ihtiyaçlarını daha kolay karşıladıkları, iş olanaklarının daha fazla olduğu büyükşehirlerde yoğunlaşmıştır.

1800 yılında bir milyonu geçen şehir sayısı 6 iken 1900’lü yılların başında 12’ye ulaş- tı. Bu tarihteki en büyük şehirler Londra (4,5 milyon), New York (2,7 milyon) ve Paris’ti (2,4 milyon). 1900’lü yıllardan sonra sanayileşme ve kırdan kente göçün artması şehirleşme hızını artırdı. Günümüzde 10 milyonun üzerinde nüfusa sahip şehir sayısı 25’in üzerindedir.

1950 yılına kadar dünyanın en kalabalık şehri Londra iken bu tarihten sonra New York en kalabalık şehir olmuştur. Günümüzde en kalabalık şehir ise Tokyo’dur.

Şehirlerin Fonksiyonları

Şehirlerin büyüyüp gelişmesine en çok katkıda bulunan özelliğine fonksiyon (işlev) adı verilir. Şehirlerin gelişmesinde tarım, sanayi, idari, ticaret, din gibi özellikler etkili iken bazı şehirlerin büyümesinde birden fazla fonksiyon etkili olmuştur. Şehirlerin büyümesine katkıda bulunan başlıca fonksiyonlar aşağıda verilmiştir.

Tarım Şehirleri

Kentlerin büyümesinde tarım ve hayvancılık faaliyetlerinin etkili olduğu şehirlerdir. Tarım fonksiyonuna sahip kentler genellikle küçük ya da orta büyüklükteki şehirlerdir. Etki alanları dardır. Bayburt, Rize, Şanlıurfa, Niğde, Kars, Salihli (Manisa), Karacabey (Bursa) gibi şehirlerde tarım fonksiyonu gelişmiştir.

Sanayi Şehirleri

Sanayi faaliyetlerine ve büyük fabrikalara sahip şehirlerdir. Sanayileşmiş şehirler genellikle diğer küçük şehirlerden ya da kırsal kesimden göç alır. Başlıca sanayi şehirleri; Essen (Almanya), Tokyo (Japonya), New York (ABD), Chicago (ABD), Montreal (Kanada), Şanghay’dır (Çin).

Maden Şehirleri

Şehrin gelişmesine maden ve madencilik faaliyetlerinin katkısı büyüktür. Musul (Irak), Kerkük (Irak), Dubai (BAE), Johannesburg (Rusya), Donetks (Ukrayna), Essen (Almanya) gibi şehirler maden fonksiyonuna sahiptir.

Ticaret Şehirleri

Ticaret faaliyetlerinin yoğunlaştığı şehirlerdir. Hong Kong (Çin), New York (ABD), Londra (İngiltere), Tokyo (Japonya) gibi şehirlerde ticaret fonksiyonu gelişmiştir.

Liman Şehirleri

Deniz kıyısında koy ve körfez gibi korunaklı yerlerde bulunan şehirlerin gelişmesinde liman fonksiyonu etkilidir. Hamburg (Almanya), Rotterdam (Hollanda), Barcelona (İspanya), Marsilya (Fransa), İskenderiye (Mısır), Karaçi (Pakistan), Singapur, Kalküta (Hindistan), Şanghay (Çin) gibi şehirler liman fonksiyonuna bağlı olarak gelişmiştir.

Eğitim-Kültür Şehirleri

Köklü ve büyük üniversiteler sayesinde gelişen şehirlerdir. Eğitim kentlerinde hizmet sektörü çok gelişir. Oxford (İngiltere), Cambridge (İngiltere), Harward (Boston) (ABD), Stanford (ABD), Kahire (Mısır) gibi şehirler eğitim fonksiyonuna bağlı olarak gelişmiştir.

Dinî Şehirler

Kutsal değerlere, mekânlara ve yapılara bağlı olarak gelişen şehirlerdir. Mekke, Vatikan, Kudüs, Lhasa gibi şehirler dinî özelliğe sahiptir.

İdari Şehirler

Bir ülkenin ya da küresel örgüt veya kuruluşun merkezi olan şehirlerdir. Brüksel (Belçika), Washington (ABD), Riyad (Suudi Arabistan), Canberra (Avustralya) gibi şehirler idari özelliğe sahiptir.

Turizm Şehirleri

Doğal ve beşerî değerlere sahip şehirler turizm fonksiyonuna bağlı olarak gelişir. Las Vegas (ABD), Venedik (İtalya), Miami (ABD), Barcelona (İspanya), Paris (Fransa), Marakeş (Fas) gibi şehirlerde turizm fonksiyonu gelişmiştir.

Ulaşım Şehirleri

Ana yolların kavşak noktasında ya da önemli yollar üzerinde olan şehirlerdir. Bağdat (Irak) ve Şam (Suriye) doğu-batı arasında bulunan ana yollar üzerinde yer aldığı için bu şehirlerde ulaşım fonksiyonu gelişmiştir.

Teknoloji Şehirleri

Bilim ve teknolojinin geliştiği şehirlerdir. Tokyo (Japonya) ve Seul (Güney Kore) teknoloji şehirleri arasında yer alır. Moda Şehirleri Modanın ön planda olduğu şehirlerdir. Paris (Fransa) ve Milano (İtalya) moda fonksiyonuna sahiptir.