Bir metnin yazılış amacına, yazarın okura vermek istediği iletiye “ana düşünce” adı verilir.

Önemli Bilgi: Ana düşünce, metne sorulan “Bu metinde yazarın vermek istediği ileti nedir?” sorusuyla bulunur.

Örnek

• Bilgi, onu öğrenmek ve hafızada saklı tutmak için değildir. Hayata yansımayan bilgi insana sadece yük olur. Zaten bilginin tek başına bir değeri yoktur; bilgi, hayata geçirildiği zaman değer kazanır. Mesela dürüstlüğün iyi bir davranış olduğunu herkes bilir ama bu bilgi kişinin davranışlarına yansımıyorsa bir anlam ifade eder mi? Bilgiyi değerli kılan, onun yaşamdaki görüntüsüdür.
  -› Bu metinde yazar, bilgiye sahip olmanın yeterli olmadığı, onu hayata geçirmek gerektiği iletisini verdiği için ana düşünce “Bilgi, davranışa dönüştürülürse değer kazanır.” şeklinde belirlenebilir.

Dikkat: Bir metnin ana düşüncesi genellikle ilk ya da son cümlede verilir. Anlatımın genelden özele yapıldığı metinlerde ana düşünce ilk cümlede, özelden genele yapıldığı cümlelerde ise son cümlededir.

Örnekler

• İnsanın mutluluğu tamamen kendisine bağlıdır. Hayatta sürekli her şeyin daha fazlasını isteyen insanlar hiçbir zaman mutlu olamaz. Çünkü mutluluk, kişinin sahip olduklarında gizlidir. Bununla birlikte çevresindeki her şeye olumlu açıdan bakabilen insanlar ise hep mutlu olur. Yağmurun yağmasını “ıslanmak” olarak gören insan mutlu olamaz ancak yağmuru “doğanın bir mucizesi” olarak görenler daima mutludur.
  -› Bu metnin ilk cümlesinde tüm insanlardan söz edilip sonraki cümlelerde insanlar “her şeyin daha fazlasını isteyenler” ve “her şeye olumlu bakanlar” olarak gruplanmıştır. Bu durumda anlatım genelden özele yapıldığı için ana düşünce ilk cümleden hareketle “İnsanın, mutluluğu kendi elindedir.” şeklinde belirlenebilir.
• Geçmişten günümüze kalmış büyük eserlerin arkasında hep büyük emekler vardır. Onları ortaya koyan kişiler, kendi yaşamlarından fedakarlıkta bulunmuştur. Bu durum, günümüz için de geçerlidir. Geleceğe büyük bir eser bırakmak isteyenler, bugününü feda etmelidir. Çünkü büyük eserler, büyük fedakarlıkların ürünüdür.
  -› Bu metnin ilk cümlesinden itibaren geçmişten günümüze kalmış ve günümüzden geleceğe kalacak eserlerin fedakarlık gerektirdiğinden söz edilmiştir. Son cümlede ise bütün büyük eserlerden söz edildiği için özelden genele bir anlatım vardır ve ana düşünce son cümleden hareketle “Büyük eserler özveri gerektirir.” şeklinde belirlenebilir.

Hatırlayalım: Bazı metinlerde ana düşünce metnin tamamına yayılmış olabilir. Bu durumda metnin anlam bütünlüğü dikkate alınarak ana düşünce çıkarılmalıdır.

Örnek

• İlk buharlı trenler olmasaydı bugün hızlı trenlere binemezdik. Bisiklet icat edilmemiş olsaydı motosiklet diye bir şeyi tanıyamazdık. Günümüzde, birçok özelliğe sahip olan akıllı telefonları kullanabiliyorsak bu, teller aracılığıyla sesleri bozuk bir biçimde aktarabilen ilk telefon sayesinde değil midir?
  -› Bu metnin anlam bütünlüğü dikkate alındığında “teknolojik gelişmelerin aşama aşama gerçekleştiği” anlaşılmaktadır. O halde ana düşünce “Teknolojide ilerleme aşama aşama gerçekleşir.” şeklinde belirlenebilir.

Önemli Bilgi: Bir şiire hakim olan duyguya “ana duygu” adı verilir. Şiirin ana duygusu, şairin bakış açısı ve şiirin anlam bütünlüğü dikkate alınarak bulunur.

Örnek

-› Bu dörtlükte şair; yurdun, barışın güzelliğinden ve yurt için gerekirse savaşabileceğinden söz etmiştir. O halde dörtlüğün ana duygusu “yurt sevgisi”dir.