Özne-Yüklem Uyumsuzluğu

Aşağıda verilen kurallara uymayan cümlelerde özne-yüklemi uyuşmazlığından kaynaklan anlatım bozukluğu olur.

a) Kişi Uyumu

• Özne birden çok kişiden oluşursa ve öznenin içinde birinci teklik şahıs zamiri yani “ben” varsa yüklem birinci çokluk
  kişi (biz) olur.

• Öznenin içinde ikinci teklik şahıs zamiri yani “sen” varsa yüklem ikinci Çokluk kişi (siz) olur.

b) Tekillik-Çoğulluk Uyumu

Eylem, zaman, organ, bitki ve hayvan adları, soyut kavramlar ve cansız varlıklar çoğul özne olursa yüklem tekil olur.

• Düşünceler, hiçbir şekilde engellenemez.

Topluluk adları özne olursa yüklem tekil olur.

• Köy halkı, olayı anlamak için meydanda toplandı.

Belgisiz zamirler, özne olursa yüklem tekil olur.

• Çoğu, dün akşam burada yemek yedi.

Öznenin içinde sayı sıfatı varsa yüklem tekil olur.

• İki kardeş, kapının önünde babalarını bekliyordu.

Kişileştirmenin olduğu cümlelerde yüklem tekil de çoğul da olur.

• Çiçekler, utancından boyun eğdiler / eğdi.

İnsanı karşılayan kavramlar çoğul özne olursa yüklem tekil de çoğul da olur.

• Çocuklar, bugün pikniğe gitti / gittiler.

Zamir Uyumsuzluğu:

• • Yanlış: Biz gidiyorsunuz.
  • Doğru: Biz gidiyoruz.
  • Açıklama: “Biz” birinci çoğul şahıs iken, “gidiyorsunuz” ikinci çoğul şahıs yüklemidir. Doğru kullanım “gidiyoruz” olmalıdır.

Zaman Uyumsuzluğu:

• • Yanlış: Ben dün markete giderim.
  • Doğru: Ben dün markete gittim.
  • Açıklama: “Dün” geçmiş zamanı ifade ederken, yüklemin şimdiki zaman eki olan “giderim” ile kullanılması uyumsuzluktur. Yüklem “gittim” olmalıdır.

Şahıs Zamiri Uyumsuzluğu:

• • Yanlış: O ve ben yarın gelecek.
  • Doğru: O ve ben yarın geleceğiz.
  • Açıklama: “O ve ben” öznesi iki kişi içerir, dolayısıyla yüklemin “geleceğiz” şeklinde olması gerekir.

Yanlış Kullanım	Doğru Kullanım
Benim kollarım neden bomboş kaldılar.	Benim kollarım neden bomboş kaldı.
Hepsi, istifasını verip işten beraber ayrıldılar.	Hepsi, istifasını verip işten beraber ayrıldı.
Ben ve Ali bu akşam memlekete gideceğim.	Ben ve Ali bu akşam memlekete gideceğiz.
Bu fikirler, artık bana da zarar veriyorlar.	Bu fikirler, artık bana da zarar veriyor.
Böyle filmler, beni çocukluğuma götürürler.	Böyle filmler, beni çocukluğuma götürür.
Ancak sen ve arkadaşın bu işin üstesinden gelebilir.	Ancak sen ve arkadaşın bu işin üstesinden gelebilirsiniz.
O mahur beste çalar, Müjgan’la ben ağlaşırdım.	O mahur beste çalar, Müjgan’la ben ağlaşırdık.