Özne-Yüklem Uyumsuzluğu

Aşağıda verilen kurallara uymayan cümlelerde özne-yüklemi uyuşmazlığından kaynaklan anlatım bozukluğu olur.

a) Kişi Uyumu

• Özne birden çok kişiden oluşursa ve öznenin içinde birinci teklik şahıs zamiri yani “ben” varsa yüklem birinci çokluk
  kişi (biz) olur.

• Öznenin içinde ikinci teklik şahıs zamiri yani “sen” varsa yüklem ikinci Çokluk kişi (siz) olur.

b) Tekillik-Çoğulluk Uyumu

Eylem, zaman, organ, bitki ve hayvan adları, soyut kavramlar ve cansız varlıklar çoğul özne olursa yüklem tekil olur.

• Düşünceler, hiçbir şekilde engellenemez.

Topluluk adları özne olursa yüklem tekil olur.

• Köy halkı, olayı anlamak için meydanda toplandı.

Belgisiz zamirler, özne olursa yüklem tekil olur.

• Çoğu, dün akşam burada yemek yedi.

Öznenin içinde sayı sıfatı varsa yüklem tekil olur.

• İki kardeş, kapının önünde babalarını bekliyordu.

Kişileştirmenin olduğu cümlelerde yüklem tekil de çoğul da olur.

• Çiçekler, utancından boyun eğdiler / eğdi.

İnsanı karşılayan kavramlar çoğul özne olursa yüklem tekil de çoğul da olur.

• Çocuklar, bugün pikniğe gitti / gittiler.

Zamir Uyumsuzluğu:

• • Yanlış: Biz gidiyorsunuz.
  • Doğru: Biz gidiyoruz.
  • Açıklama: “Biz” birinci çoğul şahıs iken, “gidiyorsunuz” ikinci çoğul şahıs yüklemidir. Doğru kullanım “gidiyoruz” olmalıdır.

Zaman Uyumsuzluğu:

• • Yanlış: Ben dün markete giderim.
  • Doğru: Ben dün markete gittim.
  • Açıklama: “Dün” geçmiş zamanı ifade ederken, yüklemin şimdiki zaman eki olan “giderim” ile kullanılması uyumsuzluktur. Yüklem “gittim” olmalıdır.

Şahıs Zamiri Uyumsuzluğu:

• • Yanlış: O ve ben yarın gelecek.
  • Doğru: O ve ben yarın geleceğiz.
  • Açıklama: “O ve ben” öznesi iki kişi içerir, dolayısıyla yüklemin “geleceğiz” şeklinde olması gerekir.