OSMANLILARDA EL SANATLARI

Sanat, milletlerin kültürünün bir ifadesidir. Bu sebeple, sanat tarihi aynı zamanda bir kültür tarihidir. Tarihî süreç içerisinde Türkler, yaşadıkları coğrafyalara pek çok sanat eseri kazandırmıştır. Hunlar, Göktürkler, Uygurlar, Karahanlılar, Gazneliler, Selçuklular birbirlerine her türlü kültürel mirası aktarmışlardır. Hüküm sürdükleri coğrafyanın yerel özelliklerini de alarak bir sentez şeklinde Türk sanatını geliştirmişlerdir. Osmanlı sanatı da bu çizginin bir devamı niteliğindedir. Sonuç olarak Osmanlı sanatına Türk kültürü ve İslâm medeniyeti kaynaklık etmiştir denilebilir. Batı tesirine kadar meydana getirilen eserler bu kaynaklara göre geliştirilmişken, XVII. yüzyıldan itibaren Batı medeniyeti de bu kaynaklardan biri Batı dünyası olmuştur. Osmanlı sanatının en önemli alanlarından biri, süsleme sanatıdır. Minyatür, çinicilik, ahşap işlemeciliği, dokumacılık, hattatlık vb gibi alt sahaları bulunan süsleme sanatı, Osmanlı medeniyet seviyesinin somut göstergeleri olarak karşımıza çıkmaktadır.

DOKUMACILIK

Orta Asya’dan beri dokuma sanatı, göçebe yaşantısının önemli bir parçası olarak sürekli gelişmiştir. En güzel örneklerini Osmanlılarda vermiştir. Osmanlılar Dönemi’nde Denizli ve Bursa dokumacılık alanında öne çıkan iki şehir olmuştur. Bu dönemde Avrupa ülkelerinin pazarlarında Bursa’nın özellikle ipekli ve kadife kumaşları dokuma, işleme, nakış ve boya kalitesiyle ün kazanmıştır.

AHŞAP SANATI

Hem mimari öğelerde hem de dekoratif amaçlı eşyalarda görülen ahşap sanatı, teknik ve üslup açısından en güzel örneklerini Osmanlı döneminde vermiştir. Ahşap işçiliği, Osmanlı sanatında diğer sanat kollarına paralel bir gelişme gösteren ve çeşitli dönemlerde birçok bölgesel etkileri de içine alarak zenginleşen bir çeşitlilik gösterir. Ahşap ustaları zanaatkâr zümresi altında “neccar” olarak adlandırılırdı.

TEZHİP SANATI

Tezhip kelimesi Arapçada “altınlama, yaldızlama” anlamına gelir. Ama tezhip yalnız altınla değil boya ile de yapılır. Daha çok yazma kitapların sayfalarını, hat levhalarının kenarlarını süslemede kullanılmıştır. Tezhip sanatçılarına müzehhip denir.

HATTATLIK

Arapçada çizgi anlamına gelen hat sözcüğü, bugün Arap harfleriyle yazılmış güzel el yazısı karşılığı olarak kullanılmaktadır. Hat; güzel yazı sanatı olup, yazarlarına hattat denir. Küfî, Sülüs, Nesih, Muhakkak, Reyhânî, Ta’lik, Divânî, Rik’a başta olmak üzere yüzlerce çeşidi vardı.

MİNYATÜR SANATI

Batı dillerinde bir nesnenin küçük boyutlardaki örneğini belirten “Minyatür” sözcüğü, zamanla kitap resmi için kullanılan bir terim halini almıştır. Eski Türk kaynakları kitap resmi için “Nakış”, “Tasvir”; minyatür ressamı için de “Nakkaş”, “Musavvar” gibi sözcüklere yer verirler. 8. ve 9. yüzyıla ait olan ve günümüze gelmiş Türk resim sanatının örnekleri arasında, duvar resmi ve figürlü işlemelerin yanında minyatürler de bulunmaktadır. Perspektifin kullanılmadığı minyatür sanatının da en güzel örnekleri Osmanlılar Dönemi’nde ortaya çıkmıştır.

ÇİNİCİLİK

Türk mimarlığında çininin, süsleme sanatı olarak kullanılışı, Büyük Selçuklular ile başlar. Çininin mimarlıkta yoğun biçimde kullanılması ve gelişmesi XIII. yüzyıl sonlarına rastlar.

İlk Osmanlı dönemi çinileri renk bakımından daha zengindir. Osmanlı Devleti’nin başkentlerinden biri olan İznik, çini yapımının gelişmesine büyük katkısı olmuş önemli bir merkezdir. İznik’te duvar çiniciliğinde ve seramiklerde yeni teknikler geliştirildiğinden, hızlı ve sürekli bir üretim yapılabilmiştir. XVI. yüzyılın başlarından sonra mozaik ve altın yaldızlı çiniler yerine renkli sır tekniğiyle, kare levhalar halinde üretim yapılmıştır.

Ehli Hiref, çeşitli sanatçı gruplarından oluşturulmuş bir saray teşkilatıdır. Bu teşkilatın en önemli mensuplarından olan nakkaşlar, hem kitapların hem de devlete ait binaların kalem işi desenlerini hazırlarlar ve uygularlardı. Saray nakkaşlarına ait bu desenlerin , imparatorluk sınırları içinde bulunan sanat merkezlerine gönderilip oralarda doğru olarak uygulanması sağlanırdı. Bu durum, Osmanlı sanatında asırlar boyu sürecek bir üslup birliğinin doğmasını sağlamıştır.