Osmanlı ekonomisinin temelinde, toplumun ve devletin ihtiyaçlarını karşılamak vardır. Bu anlayışla devleti yönetenler iktisadi hayatı düzenlerken belirli ilkelere göre hareket etmişlerdir. Bunların en önemlisi olan iaşecilik ilkesine göre ekonomik faaliyetlerin amacı, ülke içinde mal ve hizmet arzının mümkün olduğu kadar bol, kaliteli ve ucuz olmasını sağlamaktır.

Osmanlı Devleti, ziraat dışındaki üretimin Lonca Teşkilatı gözetiminde yapılmasını benimsemiştir. Loncalar, İslam toplumlarında uzun bir geçmişe sahip olan fütüvvet ve Ahilik teşkilatlarının devamıdır.

Osmanlı şehirlerinde üretim ve hizmet sektörlerinde görev yapan esnafların hemen hepsi loncalara üyeydi. Her loncanın reisi olarak “esnaf şeyhi (pir)“i, ustalar arasındaki disiplin ve organizasyondan sorumlu “yiğitbaşı“sı vardı. Loncanın hükümetle ilişkisi “kahya kethüdası” tarafından sağlanırdı.

Osmanlılarda loncaların kurmuş olduğu orta sandığı ve teavün (yardımlaşma) sandığı gibi sandıklarla üyeler arasında bir yardım düzeni oluşturulması, esnaf ve zanaatkarlar için sosyal güvenceyi sağlamıştır.

Esnaf ahlakına uymayan veya standartlar dışında mal üreten esnaf, kendi şeyh ve ihtiyarlarından oluşan loncada cezalandırılırdı. Ancak verilen cezaların uzlaştırıcı ve eğitici olmasına dikkat edilmiş, kişilik haysiyetini aşağılayacak cezalardan kaçınılmıştır.

Osmanlı Devleti’nde loncaların görevlerinden başlıcaları şunlardı:

• Mesleki eğitim vermek
• Esnaf ile hükûmet arasındaki ilişkileri düzenlemek
• Bir beldede üretilen malın miktarını, kalitesini ve fiyatını belirlemek
• Esnaf ve zanaatkarlar arasında haksız rekabet yaşanmasını engellemek

Narh Uygulaması

Narh, temel ihtiyaç maddelerinin belirlenen fiyattan satılmasını ifade eden bir kavramdır. Osmanlı Devleti’nde çarşı ve pazarlarda satılan malların fiyatlarını denetim altında tutmak amacıyla narh uygulaması yapılmıştır.

Narh malın kalitesine göre tespit edilirdi. Dolayısıyla narh, kaliteyi düşüren bir unsur değil tersine malın kalitesini belli bir düzeyde tutan bir uygulamaydı. Narh uygulaması ile maddi imkânları sınırlı olan halk korunmaya çalışılmış, esnaflar arasındaki haksız rekabetin önlenmesi amaçlanmıştır.

Osmanlı’da Mesleki Eğitim

Osmanlı Devleti’nde çeşitli alanlarda ihtiyaç duyulan vasıflı eleman ihtiyacı, küçük yaşta alınan çocukların Lonca Teşkilatı içerisinde yetiştirilmesiyle karşılanmıştır.

Dükkan açma hakkı ustalık payesi alan zanaatkarlara “berat” ile verilmiştir. Ancak bir ustanın mesleğini icra edecek dükkan açabilmesi için gedik sahibi olması gerekirdi. Gedik, Osmanlılarda esnafın bir mesleği yapabilme yetkisidir. Gediğe sahip olmak için çıraklık, kalfalık yapıp ustalık belgesi almak gerekirdi.

Ticari Mekanlar

Osmanlı Devleti’nde ticaret faaliyetlerinin kolay ve güven içerisinde yapılmasına önem verilmiş, tacirler korunmuştur. Yollar üzerinde köprüler, çeşmeler inşa edilmiştir.

Çarşılar, kervansaraylar, hanlar, bedesten (birden fazla meslek grubunu barındıran alışveriş yeri, çarşı) arasta (çarşılarda aynı ürünü satan dükkânların bulunduğu bölüm) kapan (un kapanı, yağ kapanı, bal kapanı, sebze hanı ve balıkhane gibi toptan ticaretin yapıldığı yerler) gibi ticari mekanların açılması, ticaret yollarının güvenliğinin sağlanması, İpek ve Baharat Yollarının denetim altına alınması gibi faaliyetler Osmanlı Devleti’nin ekonomik yönden güçlenmesinde etkili olmuştur.

Bilgi: Kervanların geçtiği yollar üzerinde güvenlik derbentçiler tarafından sağlanırdı. Taşımacılık faaliyetleri mekkâreciler tarafından yerine getirilirdi. Posta ve haberleşme hizmetleri Menzil Teşkilatı tarafından sağlanırdı.