İLTİZAM SİSTEMİ

— Anadolu ve Rumeli dışındaki bazı merkezden uzak eyaletlerde (Saliyaneli Eyaletler) uygulanan bir toprak işletim sistemidir.

* Saliyaneli eyaletlerdeki topraklar, mukataa toprak statüsündedir.

— Bu sistemin uygulandığı eyalet toprakları, açık artırma yoluyla belirlenen ve vergisini peşin ödeyen mültezim adındaki kişilerin yönetimine verilirdi.

— Mültezimler yıl boyunca eyaletlerinde topladıkları vergiyi yıl sonunda devlete teslim ederlerdi. Devlet de bu paranın bir bölümünü, o eyaletteki devlet görevlilerine yıllık maaş olarak verirdi. Bu yıllık maaşlara saliyane dendiği için, bu sistemin uygulandığı eyaletlere de “Saliyaneli Eyaletler” denmiştir.

— İltizam Sistemi, Osmanlı Devleti’nde peşin paraya ihtiyaç duyulduğu dönemlerde yaygınlaşmıştır. XVII. yüzyılda bazı dirlik topraklarının iltizam toprağı haline getirilmesi, tımarlı sipahi sayısının azalmasına ve iç güvenlik sorunlarının artmasına neden olmuştur.

—XVII. yüzyılın sonlarına doğru İltizam Sistemi’nden vazgeçilerek Malikane Sistemi’ne geçildi.

— Malikane Sistemi’nde, topraklar mültezimlere üç yıldan üç yıla yapılan açık artırma yoluyla değil, ömür boyu verilmeye bağlandı.

— Malikane Sistemi’nde toprakların, üstün hizmet gösteren bazı devlet görevlilerine miras yoluyla çocuklarına geçecek şekilde verildiği durumlar da olmuştur.

— XVIII. yüzyılda Malikane Sistemi’yle iyice güçlenen mültezimler (ayanlar), mütesellimlik, voyvodalık, muhassıllık gibi resmi görevlere getirilerek Osmanlı Devleti’nin merkez, taşra ve ordu sisteminde etkili duruma geldiler.

— XIX. yüzyılda, II. Mahmut ve Tanzimat Dönemlerinde merkez ve taşra örgütlenmesinde yapılan düzenlemelerle etkinlikleri azaltıldı.