OSMANLI HUKUK SİSTEMİ

OSMANLI KLASİK DÖNEM HUKUKU

Örfi Hukuk

• Kaynağı Türk gelenekleridir.
• Türk gelenekleri ve padişah buyruklarından oluşur.
• Kalemiye sınıfınca korunur.

Şeri Hukuk

• Kaynağı Kuran—ı Kerim ve Hz. Muhammed’in sünnetidir.
• Kur’an-ı Kerim, Hz. Muhammed’in sünneti ve İslam alimlerinin içtihatlarından (İcma ve Kıyas) oluşur.
• İlmiye sınıfınca korunur.

Kanunların Amaçları

• — Devlet otoritesini güçlü tutmak
• — Ülke yönetimini kolaylaştırmak
• — Halkın mutluluğunu sağlamak
• — Yöneticilerin keyfi davranışlarını önlemek

OSMANLI DEVLETİ’NDEKİ MAHKEMELER

ŞERİ

• Müslümanlar arasındaki bütün davalara, gayrimüslimlerin sadece kamu hukuku alanındaki anlaşmazlıklarına, Osmanlı tebaası ile yabancı devletlerin tebaası arasındaki davalara bakardı.
• Bu mahkemelerdeki davalar kadılar tarafından karara bağlanırdı.

CEMAAT

• Gayrimüslimlerin davalarına, kendi dinlerinin hukuk kurallarına göre bakardı.
• Bu mahkemelerdeki davalar, o dinin cemaat teşkilatı tarafından karara bağlanırdı.

KONSOLOSLUK

• Kapitülasyonlardan yararlanan yabancı devletlerin, kendi vatandaşları arasında çıkan anlaşmazlıkları çözmekle görevliydi.
• Bu mahkemeler, Kanuni’nin Fransa’ya verdiği ticari imtiyazlarla biı1ikte kuruldu.

OSMANLI HUKUK SİSTEMİNE AİT ÖNEMLİ ÖZELLİKLER

• Osmanlı hukuk sistemi, şeri ve örfi hukukun birleşimden oluşurdu.
• Şeri hukuka ve örfi hukuka kadılar bakardı. “Taht kadısı” adı verilen başkent kadıları, rütbe bakımından diğer kadılardan üstündü (Taht kadılarının ataması, sadrazam tarafından yapılırdı).
• Kadıların başı kazaskerdi.
• En üst yargı organı Divanıhümayun’du. Kadıların kararlarını uygun bulmayanlar, yöneticilerin uygulamalarından şikayetçi olanlar doğrudan Divanıhümayun’a müracaat edebilirlerdi. Divanıhümayun, şikayetleri inceler ve karara bağlardı. Divanıhümayun’un vereceği karar herkesi bağlardı.
• Osmanlı hukuku, çok hukuklu bir niteliğe sahip olup laik değildi. Bu hukuki sistem, Cumhuriyet’in ilk yıllarına kadar devam etti.
• Cumhuriyet Döneminde hukuk alanında yapılan inkılaplarla çok hukukluluktan, tek hukukluğa; şer’i hukuktan laik hukuka geçildi (1926 Türk Medeni Kanunu ile beraber).

OSMANLI ÖRFİ HUKUKUNU OLUŞTURAN KANUN TÜRLERİ

KANUNNAMELER (Kanunname-i Ali Osmani)

• Ceza, tımar sistemi, sipahi, reaya, vergiler vb. konulara ait hükümleri içermektedirler. Fatih döneminde başlayan bu kanunnameler, Tanzimat Dönemine kadar yürürlükte kalmıştır.
• Osmanlı tarihinde en kapsamlı kanunnameleri hazırlayan padişahlar, Fatih Sultan Mehmet ile Kanuni Sultan Süleyman’dır.

FERMANLAR (Buyruklar)

• Padişahın herhangi bir konuda tuğra, mühür veya nişanını taşıyan yazılı emirleridir.
• Hattıhümayun adıyla da anılır.

BERATLAR

• Bir göreve atanan, aylık bağlanan; san, nişan veya ayrıcalık verilen kimseler için çıkarılan padişah buyruklarıdır.

YASAKNAMELER

• İdari, askeri ve mali konularla ilgili kuralların çiğnenmesi halinde uygulanacak cezaları içeren yazılı belgelerdir.
• Yasaknameler, madenler ve tuzlaların işletilmeleri, para dolaşımı, gümrüklerin düzeniyle de ilgilidir.

ADALETNAMELER

• Devlet memurlarının görevlerini kötüye kullanmaları ve kanunlara aykırı hareket etmeleri durumunda, halkı zulme karşı korumak amacıyla yayımlanan belgelerdir. Kadı, beylerbeyi ve sancak beylerine hitaben yazılan adaletnamelerin halka duyurulması şarttır.

MİRî ARAZİ VE TIMAR KANUNLARI

• Devlet hazinesine ait arazinin kullanımı ve niteliğiyle ilgili bütün hükümler bu kanunlarla düzenlenirdi.

Örfi hukuk, Kalemiye Sınıfı’na mensup Kalemler tarafından ilgili belgelere ve defterlere yazılarak korunur.