SON DÖNEM OSMANLI EKONOMİSİ

DIŞ BORÇLAR VE DUYUN—U UMUMİYE

Osmanlı Devleti’nin ekonomisi XVII. Yüzyıldan itibaren açık vermeye başladı. Osmanlı Devleti tağşiş uygulamasına geçti yani paranın ayarını düşürerek gümüş paranın içerisindeki bakır madeni seviyesini arttırarak bir tepki verdi. Fakat bu da özellikle İstanbul İsyanları’na neden oldu. Bunun üzerine devlet iç borçlanmaya gitti.

Esham Senetleri adı altında Galata Bankerleri’nden borç aldı. Abdülmecit Dönemi’nde kaime adı verilen kağıt para basmaya başladı.

Altın rezervleri yeterli olmamasına rağmen sürekli para basılması paranın alım gücünü düşürdü bu da enflasyonu doğurdu. 1853’te Sinop’ta Osmanlı Donanması’nın yakılması artık çok daha kalıcı ve büyük bir çareyi gündeme getirdi o da dış borç alınmasıydı. Gerçi I. Abdülhamit Dönemi’nde Hollanda’dan borç alınması gündeme gelmiş fakat borca karşılık gösterilebilecek bir güvence bulunamamıştı.

Abdülmecit Dönemi’nde 1854’te İngiltere’den 5 milyon sterlin borç alındı. Yalnız bu borcun Osmanlı hazinesine doğrudan katkısı 2.5 milyon seviyesinde oldu. Tabi bu da beraberinde oldukça çetin tartışma ve eleştiriler ortaya çıktı. Osmanlı Devleti bu borca karşılık teminat olarak Mısır vergisinin bir kısmını gösterdi.

1855’te Mısır vergisinin geri kısmı ve bazı limanların gelirleri teminat gösterilerek 5 milyon sterlin daha borç alındı. 1875’e dek 209 milyon sterlin borç alındı. Ama Osmanlı kasasına 120 milyon sterlinden fazlası girmedi. 1879’a dek farklı zamanlarda 17 kez dış borç alındı. 1875’te Ramazan Kararnamesi ile Osmanlı Devleti dış borçların faizlerinin yarısını ödeyebileceğini ilan etti. Bu ilan ciddi tepkilere yol açtı. Sonuçta 1881 ‘de uzlaşmaya varılarak damga, içki, balık, tuz, tütün ve ipekten alınan vergiler borçlar bitinceye dek alacaklılara tahsis edildi. Bunun üzerine alacaklı devletler 1882’de İstanbul’da İstanbul Lisesi binasını Duyun-u Umumiye yani Genel Borçlar İdaresi olarak kullanmaya başladılar.

Osmanlı Devleti 1886’dan 1908’e kadar Duyun-u Umumiye ile 14 borç antlaşması yaptı. 1908’den 1914’e kadar hızlı bir borçlanma oldu. Alınan borçlar ağırlıklı olarak demir yolu yapımında kullanıldı. Duyun-u Umumiye idaresi Lozan Konferansı’nda borçların yapılandırılması ile dağıtıldı. TBMM Osmanlı’dan kalan 159 milyon altın borcun yalnızca misakımilli payına düşen 110 milyon altınlık kısmını ödemeyi taahhüt etti. Kalan borç son dönemde Osmanlı’dan ayrılan devletlere dağıtıldı. Borcun ödenmesinde aksaklıklar yaşandı. 1929 Dünya Ekonomik Bunalımı’ndan dolayı bazı taksitler ödenemedi. Hoover Moratoryumu çerçevesinde dış borç tekrar yapılandırıldı. Son taksit Demokrat Parti Dönemi’nde 1954’te ödendi.