Osmanlı Devleti’nin Savaştığı Cepheler

Kafkas Cephesi

Saldırı (Tarruz) cephesidir. Turancılık fikrini gerçekleştirmek isteyen Enver Paşa’nın Kafkaslara ulaşarak oradaki Türklerle birleşip Rusları yenilgiye uğratmayı amaçlaması üzerine açılmıştır.

Osmanlı ordusu kış koşulları dikkate alınmadan Enver Paşa’nın emriyle Aralık 1915’te Doğu Anadolu’dan Rus ordusu üzerine harekete geçirilmiştir. Yeterli donanıma sahip olmayan askerlerin büyük bölümü soğuk, açlık ve salgın hastalıktan yaşamını yitirmiştir. Karşı harekete geçen Rus ordusu Erzurum, Erzincan, Muş, Bitlis ve Trabzon’u işgal etmiş, Çanakkale Savaşları’ndan sonra bu cepheye atanan Mustafa Kemal, Muş ve Bitlis’i geri almıştır (1916).

Rusya’nın Ermenileri Osmanlı Devleti aleyhine ayaklandırması üzerine Osmanlı Devleti “Tehcir (Zorunlu Göç) Kanunu” nu çıkararak bölgedeki Ermenileri Mısır, Suriye ve Lübnan’a göç ettirmiştir.

1917’de Rusya’da Bolşevik İhtilali’nin çıkması üzerine yeni Rus yönetimi savaştan çekilmiş ve Brest-Litowsk Antlaşması‘nı (3 Mart 1918) imzalamıştır. Bu antlaşma ile;

• Rusya, Doğu Anadolu’da işgal ettiği yerlerden çekilmiştir.
• Rusya, 1878 Berlin Antlaşması ile aldığı Kars, Ardahan ve Batum’u Osmanlı Devleti’ne geri vermiştir.
• Kafkas Cephesi kapanmıştır.

Not: I. Dünya Savaşı’nda Osmanlı Devleti’nin yenilmiş olmasına rağmen toprak kazandığı tek cephe Kafkas Cephesi’dir.

Kanal Cephesi

Almanya’nın isteği ve Osmanlı Devleti’nin taarruzu (saldırısı) ile açılan cephedir.

Almanya ve Osmanlı Devleti’nin Beklentileri

1. Süveyş Kanalı’nı İngiltere’nin elinden alarak, sömürgelerinden insan ve malzeme yardımı almasını önlemek
2. Mısır’ı ele geçirmek

Cemal Paşa’nın komuta ettiği Osmanlı ordusu 1915 yılı başlarında iki kez Süveyş’e saldırı düzenlemiş, ancak başarılı olamamıştır.

Çanakkale Cephesi

İtilaf Devletleri’nin saldırısı ile açılmıştır. (Savunma cephesi)

İngiltere ve Fransa’nın Amaçları

1. Ekonomik ve askeri açıdan zor durumda olan müttefikleri Rusya’ya yardım ulaştırmak
2. İstanbul’u ele geçirerek Osmanlı Devleti’ni savaş dışı bırakıp, çok sayıda cephenin kapanmasını sağlamak

18 Mart 1915’te İngiliz ve Fransız donanmaları Çanakkale Boğazı’na yaptıkları saldırıda başarısızlığa uğradılar. Bunun üzerine Nisan 1915’te Gelibolu Yarımadası’na karadan asker çıkardılar. Anafartalar, Arıburnu, Conkbayırı, Çimentepe gibi yerlerde ummadıkları bir direnişle karşılaşan İtilaf Devletleri 1915 yılı sonunda Gelibolu’yu boşalttılar.

Cephenin Sonuçları

1. İstanbul ve Boğazlar işgal tehlikesinden kurtulmuş, Osmanlı Devleti’nin ömrü uzamıştır.
2. Müttefiklerinden yardım alamayan Çarlık Rusyası’nın çöküşüne ve Bolşevik İhtilali’ne ortam hazırlamıştır.
3. İttifak Devletlerinin bir süreliğine üstünlüğü ele geçirmesine ve savaşın uzamasına neden olmuştur
4. Sömürgeci devletler I. Dünya Savaşı’ndaki ilk ve en ağır yenilgilerini almışlardır.
5. Bulgaristan’ın İttifak Devletleri yanında savaşa katılmasını sağlamış, böylece Osmanlı Devleti ile Almanya arasında kara bağlantısı sağlanmıştır.

Irak Cephesi

İngiltere’nin bu cepheyi açmaktaki amaçları:

1. Osmanlı — Alman güçlerinin Hindistan’a giden yolu tehdit etmesini engellemek
2. Zengin petrol bölgelerini kontrol altına almak
3. Rusya ile karadan bağlantı kurmak

Kasım 1914’te Basra’yı ele geçiren İngilizler, kuzeye doğru harekete devam etmişlerdir. Kutülamare ve Aziziye’ye kadar ilerleyen İngiliz kuvvetleri Selmanıpak önlerinde durdurulmuştur. Ağır kayıplar vererek Türklere esir düşen İngiliz generali Townshend muharebenin ilk akşamı hatıra defterine şunları yazmıştır:

“Avrupa’da hiçbir asker yoktur ki savunmada Türklerle karşılaştırılabilsin. Talihsizliğimin cezasını çekiyorum.”

Hicaz – Yemen Cephesi

Kanal Cephesi’nde yaşanan başarısızlık, İngiltere’nin Arap Yarımadası’nda ilerlemesine ortam hazırlamıştır. İngiltere’nin Araplarla imzaladığı gizli Mc Mahon Antlaşması ile Araplar Osmanlı yönetimine karşı ayaklanmıştır.

Filistin – Suriye Cephesi

Osmanlı Devleti yine İngiliz-Arap iş birliği ile karşı karşıyadır. Mustafa Kemal’in komuta ettiği III. Ordu başarılı savunmasının ardından Halep’in kuzeyine çekilmiş, bölgedeki İngiliz saldırısını durdurmayı başarmıştır.

Not: Bu cephelerde görülen Arap – İngiliz işbirliği ümmetçilik(İslamcılık) politikasının geçerliliğini yitirdiğinin ve Araplar arasında milliyetçilik düşüncesinin yaygınlaştığının kanıtıdır.

Osmanlı Devleti’nin sınırları dışında savaştığı cepheler: Galiçya, Romanya ve Makedonya cephelerine asker gönderilerek, müttefiklere destek verilmiştir.

Gizli Paylaşım Antlaşmaları

İngiltere ve Fransa’nın başlattığı, sonradan Rusya ve İtalya’nın da dahil olduğu bu antlaşmalarda İtilaf Devletleri savaş sonunda uygulanmak üzere Osmanlı topraklarını harita üzerinde paylaşmışlardır. Amaçları savaştan sonra çıkabilecek anlaşmazlıkları önlemektir.

Not: Bolşevik İhtilali ile Çarlık Rusyası’nın yıkılıp, yeni kurulan Sovyet yönetiminin savaştan çekilmesi ile gizli paylaşım antlaşmalarında değişiklikler yapılmıştır.