• Osmanlı Beyliği’nin Kuruluş Dönemi ile ilgili kaynaklar oldukça azdır. Beyliğin kuruluşunu anlatan ilk kaynaklar, kuruluştan yaklaşık bir asır sonra kaleme alınmıştır. Bu durum Osmanlıların ilk dönemlerinin aydınlatılmasını zorlaştırmaktadır.
• Osmanlı Beyliği’nin kurucularının; kökeni, hangi boya mensup oldukları, Anadolu’ya ilk ne zaman geldikleri, hangi yörelerde yaşadıkları ve hatta beyliğin tam olarak ne zaman ve nerede kurulduğu günümüzde de tartışma konusudur.
• Tarihçiler, başta Başbakanlık Osmanlı Arşivi belgeleri olmak üzere mevcut bilgilerden hareketle birtakım çıkarımlar ortaya koymuştur.
• Bizans tarihçileri Pachymeres (Pakimires), Nikephoros (Nikeforos) ve Kantakouzenos (Kantakuzen) ile Arap gezgin, coğrafyacı ya da tarihçileri İbn-i Batuta, el-Ömerî, İbn-i Said ve İbn-i Haldun’un bıraktıkları eserler Osmanlı Kuruluş Dönemi’ne ışık tutsa da yeterli değildir.
• Osmanlılar hakkında ilk bilgiler, Yahşî Fakih tarafından kaleme alınan “Yahşî Fakih Menâkıbnâmesi”dir. Ancak bu eser günümüzde mevcut değildir.
• Aşıkpaşazâde, “Aşıkpaşazâde Tarihi” adlı eserini yazarken Yahşî Fakih Menâkıbnâmesi’nden edindiği bilgileri kullanmıştır.
• Bugün elimizde olan ve Osmanlı Beyliği’nin kuruluşu ile ilgili bilgi veren kaynaklardan en eskisi ise Ahmedî’nin “İskendernâme” adlı eseridir.

Tarihçilerin Gözünden Osmanlı’nın Kuruluşu

• Paul Wittek (Vitek), Mehmet Fuat Köprülü ve Halil İnalcık, Osmanlı Beyliği’nin kuruluşu ile ilgili önemli teoriler ortaya atan tarihçiler arasında yer almaktadır.
• Genel kabul gören anlayışa göre Osmanlı Beyliği, Batı Anadolu’da, Bitinya denilen bölgede kurulmuştur.

Bilgi: Bitinya; bugünkü Kocaeli, Sakarya, Bilecik, Bursa, İznik, Düzce, Yalova, Bolu, Bartın ve Zonguldak illerini kapsayan coğrafi alanın Antik Çağ ve sonrasındaki adıdır.

Paul Wittek

• Osmanlı Beyliği’nin kuruluşunu “Gaza Tezi” ile açıklamıştır.
• Wittek’e göre; İslam’ın sınırlarını genişletmek çabası olan gaza ile devlet askerî fetihlerle ganimet elde etmeyi amaçlamıştır.
• Wittek, Osman Bey’i Oğuz Kağan’a bağlayan şecerenin, II. Murad zamanında hanedan siyaseti doğrultusunda oluşturulduğunu ve Osmanlıların, Kayı Aşireti ile de alakası bulunmadığını iddia etmiştir.

Mehmet Fuat Köprülü

Osmanlı Devleti’nin doğuşunu XIII. yüzyıl Anadolu tarihinin bir parçası olarak ele almış, “uç”lara özgü yapı üzerinde durmuştur. Köprülü’ye göre Osmanlı Beyliği’nin kurulup gelişmesini sağlayan başlıca etmenler şunlardır:

• Türkmenlerin gaza ruhu ile Bizans üzerine seferler yapması
• Selçuklu Devleti’nin zayıflaması ve beyliklerin kurulduğu dönemde Anadolu’daki siyasi boşluk
• Türklerin sahip olduğu millî özellikler
• Kuruluş Dönemi hükümdarlarının yetenekli olması
• Gaziyân-ı Rûm, Ahiyân-ı Rûm, Bâcıyân-ı Rûm ve Abdalân-ı Rûm gibi askerî, sosyal ve iktisadi grupların varlığı
• Beyliğin kurulduğu bölgenin jeopolitik durumu
• Diğer Türk beyliklerinin, Osmanlılara karşı tutumları

Halil İnalcık

• Paul Wittek’in tezini kabul etmekle birlikte yetersiz bulmuş, uçlardaki sosyal değişime dikkat çekmiştir.
• İnalcık’a göre; XIII ve XIV. yüzyıllarda Moğolların yönetimine girmek istemeyen Türkmenler Batı Anadolu’ya özellikle Ege ve Marmara kıyılarına yönelmişlerdir. Bizans sınırında gaza ideolojisiyle donanmış büyük bir Türk nüfus birikmiştir. Osmanlılar bu potansiyeli iyi değerlendirmiş ve yeni bir Türk Beyliği’nin doğuşunu sağlamışlardır.