OSMANLI DEVLETİ’NİN DENİZCİLİK ALANINDA YAŞADIĞI DEĞİŞİMLER

İlk Osmanlı donanması Orhan Bey Dönemi’nde Karesi Beyliği’nden alınan donanmaydı. Fatih Dönemi’nde dek denizlerde üstün bir başarı sağlanamadı. Fatih donanmaya büyük önem verdi. Haliç Tersanesi’ni inşaa ettirdi. Bu dönemde Karadeniz Türk Gölü olurken, Ege Denizi’nde önemli başarılar kazanıldı.

II. Bayezid Dönemi’nde Osmanlı deniz gücü Venedik’in deniz gücü seviyesine ulaştı. I. Selim Dönemi’nde Suriye ve Mısır’ın alınmasıyla donanmanın önemi bir kat daha arttı. Kanuni Dönemi’nde donanma zirve noktaya ulaştı. Ege Denizi’nde Rodos Adası’nın fethi Akdeniz’deki Preveze Deniz Zaferi ile Ege ve Akdeniz de Türk Gölü haline geldi. Yine bu dönemde deniz coğrafyacılığı da gelişti. Piri Reis’in denizciler için rehber niteliği taşıyan Kitabı Bahriye’si, Seydi Ali Reis’in Mirat’ül Memalik isimli eserleri bu alanlardaki öncü eserlerdir.

1570’te Kıbrıs’ın fethinden sonra İnebahtı Körfezi’nde yaşanan hezimet Osmanlı Donanması’nın ilk kez bu denli ağır bir darbe almasına neden oldu. Artık kadırgalar tartışma konusu olmaya başladı.

Osmanlı Donanması XVII. yüzyıldan itibaren eski başarılarını gösterememeye başladı. Bunun nedeni eskisi gibi liyakatlı gemicilerin yetişmeyişi ve gemi teknolojisinde Batı’nın gerisinde kalınmasıydı. Örneğin Osmanlı “kadırga” isimli gemilerle savaş ederken Batılılar “kalyon” denilen daha büyük ve daha dayanıklı gemilerle karşılık veriyordu. Bu açıdandır ki Girit Kuşatması tam 24 yıl sürmüştür. Bu kuşatma aynı zamanda kadırganın yetersizliğinin kesinleştiği kuşatmadır.

XVIII. yüzyılda artık donanmanın eski gücünden eser kalmamıştı. III. Selim ve II. Mahmut bu konuda bazı çalışmalar yaptıysa da 1827’de Navarin’de Osmanlı Donanması’nın yakılması bu çabaları boşa çıkardı.

NOT: XIX. yüzyılda Dünyanın en büyük harp gemisi 1829’da Haliç Tersanesi’nde inşaa edilen Mahmudiye Kalyonu’dur.

Abdülaziz Dönemi’nde dünyanın 3. büyük donanması kuruldu. 1867’de kaptanıderyalık kaldırıldı yerine Bahriye Nezareti kuruldu. II. Abdülhamit Dönemi’nde bu donanmanın Haliç’e zincirlenmesi donanmanın sonunu getirdi.

Gemicilik Dönemleri

Osmanlı denizciliğinde gemicilik üç döneme ayrılmıştır.

1. Dönem 1299 — 1699

Kuruluş Dönemi’nden Girit’in Fethine dek süren dönem

2. Dönem 1669 — 1827

Girit’in Fethi’nden Navarin Bozgunu’na dek süren dönem

3. Dönem 1827 — 1918

Navarin Bozgunu’ndan Mondros Ateşkesi’ne dek süren dönem

• Osmanlı gemileri Gelibolu ve İstanbul tersanelerinden başka diğer sahil tersanelerinde yapılırdı. Ne kadar gemi yapılabileceğine divanı hümayun karar verirdi. XVII. yüzyılın sonlarına dek her yıl 40 kadırganınn yapılması zorunluydu.
• Osmanlı denizciliğinin ilk iki döneminde gemi sayısı sürekli arttırıldı.

Kanuni Dönemi’nde Rodos Kuşatması’nda 300

IV. Mehmet Dönemi’nde Girit Kuşatması’nda 400 gemi kullanılmıştır.

• Gemiler savaş ve baskınlarda zarar gördükleri gibi doğal nedenlerle de zarar görüyordu.