AVRUPA DEVLETLERİNE KARŞI GİRİLEN ASKERİ VE SİYASİ REKABET
ASKERİ OKULLAR
Hendesehane: I. Mahmut Dönemi’nde Üsküdar’da açılmıştır. Batılı tarzda askeri eğitim veren ilk okuldur.
Mühendishane-i Bahri Hümayun: III. Mustafa Dönemi’nde açılmıştır. Deniz ordusuna yani donanmaya subay yetiştirmek amacıyla açılmıştır.
İstihkam Okulu: I. Abdülhami’t Dönemi’nde açılmıştır. Amacı ordunun geri hizmetinin karşılanmasıdır. Yani ordunun yeme-İçme, barınma, temizlenme, sağlık, konaklama gibi işlerde ara eleman yetiştiren okuldur.
Mühendirhane-i Berri Hümayun: III. Selim Dönemi’nde açılmıştır. Kara ordusuna subay yetiştirmesi amacıyla açılmıştır.
Mekteb-i Tıbbiye: II. Mahmut Dönemi’nde açılmıştır. Asakir-i Mansure-İ Muhammediye ordusunun tıbbi ihtiyaçlarını karşılamak için açılmıştır.
Cerrahhane: II. Mahmut Dönemi’nde cerrah ihtiyacı İçin açılmıştır.
Mekteb—i Harbiye: II. Mahmut Dönemi’nde açılmıştır. Ordunun subay ihtiyacının karşılanması amacıyla açılmıştır.
Mızıka-i Hümayun: II. Mahmut Dönemi’nde mehterhanenin yerine kurulan askeri bando okuludur. Bu okulun başına İtalyan Donizetti getirildi. Kendisine paşalık verildi. Donizetti Paşa Mahmudiye ve Mecidiye Marşlarının bestecisidir.
ÖRGÜN OKULLAR
Sıbyan Mektepleri: Küçük yaştaki kız ve erkek çocuklar birlikte eğitim alırlardı. Temel derslerin ve dini bilgilerin verildiği bir okuldur.
Rüştiyeler: II. Mahmut Dönemi’nde açılan orta seviyeli okuldur. Sıbyan mektebini bitiren erkek öğrenciler rüştiyelere gidebiliyordu. İlk kız Rüştiyesi Cevri Kalfa İnas mektebi 1859’da açıldı.
Daru’l Muallim: Abdülmecit Dönemi’nde açılan erkek öğretmen okuludur.
Daru’l Muallimat: Abdülaziz Dönemi’nde açılan kız öğretmen okuludur.
MESLEKİ OKULLAR
Ziraat Mektebi: Modern tarım usullerini uygulamak, verimi arttırmak, bol ve kaliteli üretim yapmak amacıyla Abdülmecit Dönemi’nde açılmıştır.
Orman ve Maadin Mektebi: Abdülaziz Dönemi’nde açılmıştır. Ormancılık ve madencilik alanlarında eğitim vermiştir.
Mekteb—i Mülkiye: Abdülmecit Dönemi’nde açılmıştır. Amaç merkez ve taşra teşkilatında görev alacak bürokratları yetiştirmektir.
Sanayi Mektepleri: Abdülaziz Dönemi’nde Islahhane adıyla açılan bu mekteplerde sanat eğitimi verilmiştir. 1868’de Kız Sanayi Mektebi açılmıştır. Dikiş nakış işleri öğretiliyor ve çamaşır dikiliyordu.
YABANCI VE AZINLIK OKULLARI
Osmanlı Devleti sınırları içerisinde okul açan ilk yabancı devlet Fransa’dır. 1583’te açılan Saint Benoit Lisesi Fransız okuludur. Fransızların haricinde ABD, Almanya, İngiltere, Avusturya, İtalya, Rusya ve İran da Osmanlı ülkesinde okul açtılar. Örneğin; İngiltere Nişantaşı Erkek Lisesi ve Beyoğlu Kız
Ortaokulu’nu ABD Robert Koleji, Üsküdar Amerikan Koleji, Merzifon Amerikan Koleji, Harput Amerikan Koleji’ni, Almanya Beyoğlu Alman Lisesi’ni açtı. İtalya İstanbul ve Hatay’da okullar açarken Avusturya İstanbul’da Ticaret Lisesi açtı.
Yabancı okullar konsolosluklara bağlı olarak eğitim veriyorlardı. Bu da kontrollerini zorlaştırıyordu. Yabancı okullar ve azınlık okulları üzerinde denetimi sağlayabilmek için 1869’da Maarif-i Umumiye Nizamnamesi Yayınlandı. 1886’da Mekatib-i Ecnebiyye ve Gayrımüslime Müfettişliği kuruldu. Yani yabancı ve azınlık okulları müfettişliği kuruldu. Tüm bu eğitim kurumları 1924’te Maarif Vekaleti’ne bağlantı. Yabancı okullar ile azınlık okulları üzerinde denetimi kesinleştirmek adına 2 Mart 1926’da Maarif Teşkilatı Hakkında Kanun çıkarıldı. Yabancı okullar sorunu kesin olarak çözülmüş oldu.
