DEVLET YÖNETİMİ

Merkez Teşkilatı

Osmanlı Devleti merkeziyetçi ve mutlak otoriteye dayalı idi. Devletin başında hanedan soyundan gelen bir padişah bulunur ve taht babadan oğla geçerdi. Hükümdarlık unvanı olarak; Padişah, Han, Hakan, Sultan ve İmparator unvanları kullanılırdı. Hükümdarlık belirtileri; kendi adına hutbe okutmak ve para bastırmaktı. Padişahın çocuklarına şehzade denirdi. Şehzadeler, ülkenin yönetiminde tecrübe kazanmaları amacıyla lala denilen deneyimli devlet adamlarının gözetiminde özel bir eğitim ile yetiştirilirlerdi. Padişahların yetkileri çok genişti. Ancak padişahlar, yetkilerini kanunlara ve geleneklere uygun kullanır, ileri gelen devlet adamlarının görüşlerini alırlardı. Devlet hizmetinde görev almanın koşulu Müslüman olmaktı.

Divanıhümayun

Osmanlı Devleti’nde siyasi, askeri, ekonomik ve sosyal meselelerin görüşüldüğü en önemli merkez kurumu Divanıhümayun’du. Bugünkü bakanlar kuruluna benzetebileceğimiz Divanıhümayun’a padişah başkanlık yapardı, ancak Fatih Sultan Mehmet döneminde Divanıhümayun’un başkanlığına sadrazam getirildi. Devlet işlerinin görüşüldüğü bu kurumda son söz padişahındı. Divan bu özelliğiyle bir danışma organı görünümündeydi. 1454’e kadar Divan her gün toplanırdı. Fatih bu toplantıları haftada dört güne indirdi. XVII. yüzyılda Divanıhümayun toplantıları haftada iki güne düşürüldü. XVIII. yüzyılda Divanıhümayun idari bir kurum olmaktan çıktı ve önemini kaybetti. XIX. yüzyılda ise İkinci Mahmut işlevini kaybeden bu kurumu kaldırdı.

Divan Üyeleri

Veziriazam (Sadrazam): Padişah olmadığı zaman Divanıhümayun’a başkanlık yapar ve ordunun başında “Serdar—ı Ekrem” sıfatı ile sefere çıkardı. Padişahın mutlak vekili sayıldığı için onun mührünü de taşırdı.

Kubbealtı Vezirleri: Osmanlı Devleti’nin ilk divanında tek vezir vardı. XV. yüzyıldan sonra vezir sayısı artınca birinci vezire sadrazam denildi. Fatih Sultan Mehmet tarafından sayıları dörde çıkarılan vezirler devlet işlerinde sadrazama yardımcı olurdu.

Defterdar: Divanıhümayun’un gündemi mali işler olunca defterdarın görüşü alınırdı. Fatih Sultan Mehmet tarafından Rumeli ve Anadolu defterdarı olmak üzere sayıları ikiye çıkarıldı.

Kazasker (Kadı asker): Kadı ve müderrislerin tayin işlerini yapan kazasker mevki bakımından da vezirden sonra gelirdi. Fatih Sultan Mehmet tarafından Rumeli ve Anadolu kazaskeri olmak üzere sayıları ikiye çıkarıldı.

Nişancı: Divanıhümayun’da yazışmalar, tarihleri düzenleme ve tuğra çekme işlerine bakardı. Padişahın tuğrasını resmi belgelere çekmekle görevli memur idi. Ancak zamanla örfi hukukun en büyük otoritesi haline geldi.

Yükselme Dönemi ve Sonrasında Divanıhümayun’a Üye Olan Devlet Adamları

Şeyhülislam: Devlet işlerinin ve kanunların dine uygunluğu konusunda fetva verirdi. Hükümet toplantılarına fikirleri alınmak üzere çağrılan şeyhülislam zamanla bu toplantıların daimi üyesi oldu. Padişah halifelikten kaynaklanan dini yetkilerini şeyhülislam aracılığıyla kullanırdı.

Yeniçeri Ağası: Yeniçeri Ocağı’nın komutanıdır. Ocak ile ilgili konularda görüşleri alınırdı. Kapıkulu Ordusu ve Divanıhümayun’da bulunan görevleri dışında başkentin güvenliğinden de sorumlu idi.

Kaptanıderya: Donanmadan sorumlu komutandır. Bu makam Fatih tarafından oluşturuldu. Cezayir valisi olarak da kabul edilen Kaptanıderya seferde değilse Divan toplantılarına katılırdı.

Reisülküttap: Nişancıya bağlı katiplerin reisi iken zamanla dış işlerden sorumlu yetkili haline geldi.

Saray Teşkilatı

Saray, iç saray ve dış saray olmak üzere iki kısma ayrılmaktaydı. İç sarayın Enderun kısmında devlet memurlarının yetişmesi için yönetim eğitimi verilirken Harem’de padişahın özel hayatı ve hizmetlileri bulunurdu. Dış saray ve Birun ise devlet işlerinin yürütüldüğü kısımdı.

Taşra Teşkilatı

Osmanlı Devleti’nin yönetiminde en büyük idari birim olan eyaletler sancaklardan meydana geliyordu. Sancaklar kazalara, kazalar ise nahiyelere bölünerek yönetilirdi. Yerel yönetimler başlarında bulunan idarecilerin kamu görevlerine göre askeri idare ve kazai idare diye ikiye bölündü.

Askeri İdare

Eyalet: Eyaletlerin başında beylerbeyi bulunurdu. Beylerbeyi eyaletin askeri ve mülki amiri durumundaydı.

Sancak: Sancakların başında sancakbeyi bulunurdu. Beylerbeyine bağlı olan sancakbeyi bulunduğu yerel yönetimin askeri ve mülki amiri durumundaydı.