Osmanlı Beyliği’nin kurulup gelişmesinde, kurulduğu coğrafyanın etkisi büyüktür. Osmanlı beyleri, beyliğin Bizans sınırında kurulmasının getirdiği siyasi ve sosyal avantajları iyi değerlendirmiştir.

Bizans’ta Durum

• Siyasi ve askerî yönden zayıflamış, taht kavgaları nedeniyle de merkezî otorite gücünü kaybetmiştir.
• Merkezden uzak illerdeki tekfurlar, kendi başlarına hareket etmeye başlamıştır. Tekfurların halktan aldığı ağır vergiler halkın yönetime olan güven ve bağlılığının sarsılmasına yol açmıştır.
• Anadolu’da Türklerle, Balkanlarda Sırp ve Bulgarlarla mücadele eden Bizans XIV. yüzyıl başlarında topraklarının büyük bir bölümünü kaybetmiştir.
• Bizans’ın elinde başkent İstanbul ile Mora Yarımadası, Marmara kıyıları, Trakya ve bazı Ege adaları kalmıştır.

Osman Bey Dönemi

• Ertuğrul Gaziden sonra aşiret reisi olan Osman Bey gelişigüzel bir fetih yolu takip etmemiştir. Osman Bey;
• Fetihlerden önce bölge halkı ile doğrudan irtibata geçmiş ve onlara Osmanlı yönetimini benimsetmeye çalışmıştır.
• Tekfurlar arasındaki rekabetten yararlanmış, tekfurlardan biri ile dostane ilişkiler kurarken diğerine karşı fetih siyaseti izlemiştir.
• Fetihten sonra yerli halkın can ve mal güvenliğini sağlamış, din, dil ve kültürlerini özgürce yaşamalarına izin vererek onları Osmanlı yönetimine ısındırmaya çalışmıştır.
• Osman Bey fetihlerini iki aşamada gerçekleştirmiştir.
• Birinci aşamada; fethetmek istediği bölgenin yollarını ve çevresini kontrol altına alarak hedefini çevrelemiştir.
• İkinci aşamada; asıl hedef üzerine giderek fethi gerçekleştirmiştir.

Osman Bey, İnegöl tekfurunu, Domaniç Beli Savaşı’nda yenmiş sonra da Karacahisar Kalesi’ni alarak merkez yapmıştır. Şehirdeki kilise, camiye çevrilmiş, ulemadan Dursun Fakih buraya ilk Osmanlı kadısı olarak tayin edilmiştir. Ayrıca şehirde bir pazar kurularak vergi alınmaya başlanmıştır. Bu gelişmeler Osmanlıların, aşiret yapısından devlet olma yolunda attıkları ilk önemli adımlardır.

Osman Gazi, Bilecik tekfuru ile Yarhisar tekfurlarının kendisine karşı kurdukları bir tuzağı Harmankaya Tekfuru Köse Mihal’den öğrenmiştir. Bunun üzerine 1299’da İnegöl’ü ardından Bilecik’i fethetmiştir.

Bilgi: Osman Gazi’nin Batı Anadolu’daki beyler arasında lider konuma yükselmesinde;

• Aygut Alp, Turgut Alp, Konur Alp, Hasan Alp, Akça Koca, Samsa Çavuş gibi başarılı silah arkadaşlarının olması,
• Ahî şeyhlerinden Edebâlî’nin Osman Gazi’yi desteklemesi ve gaza liderliği vasfını Allah’tan aldığını söylemesi,
• Gaziyân- ı Rûm, Ahiyân-ı Rûm, Abdalân-ı Rûm ve Bâcıyân-ı Rûm gibi grupları uyumla birleştirmesi etkili olmuştur.

Koyunhisar (Bafeus) Savaşı (1302)

• Osman Bey’in 1301’de İznik’i kuşatması üzerine İstanbul’dan da yardım alan Bizans tekfurları Osman Bey’e karşı birleşmiştir. Osman Bey Bizans kuvvetlerini Koyunhisar’da ağır bir yenilgiye uğratmıştır.
• Koyunhisar Savaşı ilk Osmanlı – Bizans Savaşı’dır.
• Savaştan sonra İzmit yolu Türklere açılmış, Bursa üç taraftan kuşatılmıştır.
• Bizans kaynakları ilk kez Osman Bey’den bahsetmeye başlamıştır.
• Halil İnalcık’a göre Koyunhisar Savaşı (1302), Osmanlı Devleti’nin gerçek anlamda kuruluş tarihidir.

Osmanlı Devleti fethedilen bölgelerdeki yerli halka iyi davranmış, gayrimüslimleri yerlerinden çıkarmamış, bölgelerine zarar vermemiş, onları himaye ederek vergiye bağlama yoluna gitmiştir. Bununla birlikte Anadolu’nun içlerinden gelen Türkmenler yeni fethedilen yerlere yerleştirilmiş, böylece bölgenin Türkleşmesi ve Müslümanlaşması sağlanmıştır.

Bilgi: Osmanlı Maarif Nezareti, 1914’te Osmanlı Beyliği’nin bağımsızlık tarihini belirlemek üzere Tarîh-i Osmânî Encümeni başkanlığını görevlendirmiştir. Bu iş için atanan Efdaleddin Bey o zamana kadar yazılmış eserlerin genel değerlendirmelerinden sonra hicrî 699 miladi 1299 yılını, Osmanlı Devleti’nin bağımsızlık tarihi olarak kabul etmiştir. Ancak kesin bir belge olmadığından bu tarih de tartışmaya açıktır.

Orhan Bey Dönemi

Osman Gazi yaşlılığı nedeniyle 1324’ten itibaren beyliğin yönetimini Oğlu Orhan Bey’e bırakmıştır. Kısa bir süre sonra da vefat etmiştir.

Bursa’nın Fethi (1328)

• Bursa Koyunhisar Zaferi’nden sonra Osman Bey tarafından kuşatılmıştır. Osman Bey uzun süreli kuşatma için şehrin iki tarafına hisarlar yaptırmıştır.
• Orhan Bey, Bursa’nın İstanbul’la irtibatını kesmek için 1321 ‘de Mudanya’yı fethetmiştir.
• Dışarıdan yardım alamayan Bursa tekfuru, şehirden ayrılmak isteyenlerin canlarına ve mallarına dokunulmaması şartıyla Bursa’yı teslim etmiştir.
• Fetihten sonra evini terk etmeyen ve şehirde kalan Hristiyanlara adaletle davranılmıştır.

Palekanon (Maltepe) Savaşı (1329)

• Osmanlılar, Bursa’nın fethinden sonra yeniden İznik’e yönelmiştir. Bizans imparatoru ise hem Türkleri Boğazlardan uzaklaştırmak hem de İznik’e yardım etmek için büyük bir ordu toplamıştır.
• 1329’da Palekanon (Maltepe) önlerinde yapılan savaşta, Bizans ordusu mağlup edilmiştir.

Palekanon Savaşı sonunda;

• Osmanlı BeyIiği’nin İslam dünyasındaki itibarı artmıştır.
• Bizans, Anadolu’da kalan son topraklarından da ümidini kesmiştir.
• İznik ve İzmit’in fethi kolaylaşmıştır.

İznik ve İzmit’in Fethi

• Palekanon Savaşı sonrası Bizans’tan yardım alma ümidi kalmayan İznik tekfuru, şehrin kapılarını Türklere açmıştır.
• Orhan Gazi İznik’in stratejik önemini düşünerek beyliğin merkezini bir süre İznik’e taşımış ve Bizans’a yapılacak seferlerde üs olarak kullanmaya başlamıştır.
• İznik’ten sonra Anadolu’da önemli bir şehir olan İzmit fethedilerek (1337) bölgenin ele geçirilmesiyle Kocaeli Yarımadası’nın fethi tamamlanmıştır.

Bilgi: İznik: Bizans İmparatoru I. Konstantinos’un Hristiyanlığı kabul etmesinden sonra İznik, 325 yılında I. Konsil’in burada toplanmasıyla tarihe geçmiştir. Daha sonra Bizans’ta “thema”ların yani askerî valilik bölgelerinin merkezlerinden biri olmuştur. Türkiye Selçuklu Devleti’nin ilk başkenti olan İznik I. Haçlı Seferi sırasında önce Haçlıların eline sonra da Bizans’ın hakimiyetine geçmiştir. 1105’te yeniden Selçuklu egemenliğine giren İznik 1147’de yine Bizans’a geçmiştir. 1204’te IV. Haçlı Seferi ile İstanbul Latinler tarafından işgal edilince Bizans Hanedanlığı İznik’i merkez seçmiştir (1204-1261). İznik, dinî ve stratejik öneminden dolayı Bizans’ın gözden çıkaramadığı bir şehir olmuştur. Selçuklular da 1075’ten itibaren Dâr’ül-İslâm’ın bir parçası hâline getirilen şehirden asla vazgeçmemiştir. İznik’in geri alınması ideali Türklerde hiç sönmemiş ve 1331 ‘de Osmanlıların fethi de aynı idealin bir sonucudur.