Orta Çağ’da bilim, kültür ve sanat, Avrupa, İslam dünyası ve Asya medeniyetlerinde farklı şekillerde gelişmiştir. Bu dönemde Avrupa’da skolastik düşünce hâkimken, İslam dünyası bilim ve sanatta önemli ilerlemeler kaydetmiş, Çin ve Hindistan gibi Asya medeniyetlerinde de kültürel ve sanatsal gelişmeler yaşanmıştır.

ORTA ÇAĞ’DA BİLİM, KÜLTÜR VE SANAT

Uygarlıkların birbirleriyle etkileşiminde savaşlar, göçler ve ticaret belirleyici etkenler olarak öne çıkmıştır. Büyük göç hareketleri, savaşlar ve tarihi ticaret yolları üzerindeki faaliyetler, Doğu ve Batı uygarlıkları arasında yoğun bir kültürel paylaşım ortamı hazırlamıştır.

Orta Çağ’da farklı coğrafyalarda oluşmuş bilim, sanat ve kültür merkezleri “Medeniyet Havzası” olarak tanımlanmıştır. Bu alanlar bilimsel disiplinlerin gelişmesine katkı sağlamış, yeni düşünce hayatının ve yeni merkezlerin doğmasını tetiklemiştir. Medeniyet havzaları Doğu ve Batı arasındaki etkileşimin öncüsü olmuş ve dünya çapında ortak mirasın oluşumuna katkı sunmuştur.

Orta Çağ Dünyası’nda Başlıca Medeniyet Havzaları

• Batı
  Orta Çağ Avrupa’sında Roma’nın mirası üzerinde kilisenin etkisi her alanda hissedilmiştir. Roma-Germen sentezi bir medeniyet oluşturmuştur. Eğitim, inanç ve aklın uyumunu savunan Skolastik Düşünce gelişmiştir.
• Hicaz
  Mekke ve Medine’de İslam hukuku olan Hanefi ve Şafii fıkhına (hukuka) göre medrese eğitimi verilmiştir. Bu eğitim hem halka hem de öğrencilere sunulmuştur.
• Suriye (Bilâd-ı Şâm)
  Emeviler dönemi ile birlikte güçlü bir ekonomik yapı Suriye’yi ilim ve kültür merkezi haline getirmiştir.
• Irak
  Abbasiler Dönemi’nde İslam Dünyası’nın en önemli bilim ve kültür merkezi Bağdat olmuştur. Beyt’ül-Hikme’de yapılan çalışmalar İslam Rönesansı’nın doğmasına öncülük etmiştir.
• Endülüs
  İslam dünyasının Batı’daki önemli uzantısıdır. İspanya’daki Endülüs bölgesi, İslam birikimini Avrupa’ya aktaran kanallardan biri olmuştur. Bu bölgedeki çalışmalar Avrupa’da Rönesans’ın temelini atmıştır.
• Sicilya (Palermo)
  Sicilya adası ticari, bilimsel ve sanatsal faaliyetlerin yoğun olduğu bir merkez haline gelmiştir. Doğu ve Batı arasındaki köprü rolünü üstlenmiştir.
• Harzem – Maveraünnehir – Türkistan
  Semerkant ve Buhara medreseleri, özellikle astronomi ve matematik alanlarında önemli bilimsel çalışmaların yapıldığı yerler olarak öne çıkmıştır.
• İran
  Fars, Azerbaycan ve Horasan gibi İran bölgesinde gelişen büyük kültürel zenginlik, İslam Dünyası’nın gelişiminde önemli rol oynamıştır.
• Çin
  Çin, bilimsel alanlarda felsefe, mimari ve sanat gibi çeşitli katkılarda bulunmuş, tarih ve teknik bilgi üretimiyle de ön plana çıkmıştır.
• Hindistan
  Hindistan, matematik ve geometri alanındaki katkıları ile bilim tarihinde önemli bir yer edinmiş, kimya, tıp ve felsefe alanlarında birikim sağlayarak İslam Uygarlığı’na etki etmiştir.

Önemli Bilim İnsanları

• Farabi (870-950)
  • Aristo’nun felsefi düşüncelerini yorumlayarak geliştiren önemli bir filozof olarak kabul edilmiştir. Bu yüzden “Muallim-i Sani” yani ikinci öğretmen unvanını almıştır.
  • İlimleri sınıflandıran ilk düşünürlerden biridir.
  • Devlet yönetimi üzerine Medinetü’l Fazıla (Erdemli Şehir) adlı eseri yazmıştır.
  • Siyaset ve İslam felsefesi üzerine çalışmaları vardır.
• İbn-i Sina (980-1037)
  • Tıp alanındaki çalışmaları ile ünlüdür.
  • “El Kanun Fi’t-Tıp” ve “Kitabü’ş-Şifa” adlı eserleri ile tanınmıştır. Bu eserler Batı’da uzun yıllar ders kitabı olarak kullanılmıştır.
  • Zatürre, menenjit, ve felç gibi hastalıkların tedavisi üzerine önemli çalışmalar yapmıştır.
• İbn-i Rüşd (1126-1198)
  • Felsefe ve dinin uyumunu savunan İbn-i Rüşd, Gazali’nin “Tehafütü’t-Tehafüt” adlı eserine karşılık yazdığı eleştirilerle tanınmıştır.
  • “El Külliyat” adlı tıp ansiklopedisini yazmıştır.
• İmam Gazali (1058-1111)
  • İslam dünyasında önemli bir düşünür olarak tanınır. Akıl ve dini birleştiren görüşleri ile felsefeye büyük katkılar sağlamıştır.
  • “Tehafütü’l-Felasife” adlı eseri ile Batı dünyasında büyük yankı uyandırmıştır.
• İbn el-Heysem
  • Optik bilimine önemli katkılar sunmuş, “Kitab el-Menar” adlı eseriyle ışık ve optik üzerine önemli kuramlar geliştirmiştir.

Çözümlü Örnek Test Soruları

Soru 1:
Orta Çağ’da bilim ve kültürel gelişmeleri en çok destekleyen medeniyet aşağıdakilerden hangisidir?

A) Roma İmparatorluğu
B) Bizans İmparatorluğu
C) İslam Medeniyeti
D) Frank Krallığı
E) Vikingler

Çözüm:
Orta Çağ’da İslam medeniyeti, bilim ve kültürel gelişmelere en çok katkı sağlayan medeniyetlerden biri olmuştur. İslam dünyasında matematik, astronomi, tıp ve felsefe gibi alanlarda önemli gelişmeler yaşanmıştır.

Cevap: C

Soru 2:
Aşağıdakilerden hangisi Orta Çağ’da Avrupa’da bilimsel gelişmelerin yavaşlamasının temel sebeplerinden biridir?

A) Feodal düzenin hâkim olması
B) İslam medeniyetinin yayılması
C) Ticaret yollarının kapanması
D) Kralların bilim adamlarını desteklemesi
E) Matbaanın bulunması

Çözüm:
Orta Çağ Avrupa’sında feodal düzenin hâkim olması, bilimsel gelişmelerin yavaşlamasına neden olmuştur. Feodal toplum yapısında tarım ve savaş gibi alanlar ön planda olduğu için bilim ve kültüre yeterince önem verilmemiştir.

Cevap: A

Soru 3:
Orta Çağ’da İslam dünyasında bilimsel çalışmaların yoğun olarak yapıldığı merkezlerden biri aşağıdakilerden hangisidir?

A) Roma
B) Paris
C) Bağdat
D) Londra
E) Atina

Çözüm:
Orta Çağ’da İslam dünyasında bilimin merkezi Bağdat olmuştur. Özellikle “Beytül Hikme” adlı bilim ve tercüme merkezi, bu dönemde önemli bilimsel çalışmalara ev sahipliği yapmıştır.

Cevap: C

Soru 4:
Orta Çağ’da Avrupa’da kilisenin bilim üzerindeki etkisi nasıldır?

A) Bilimsel araştırmaları teşvik etmiştir.
B) Bilimsel gelişmeleri kısıtlamıştır.
C) Bilim insanlarına ekonomik destek vermiştir.
D) Tüm bilimsel gelişmeleri desteklemiştir.
E) Bilimsel araştırmalar sadece rahipler tarafından yapılmıştır.

Çözüm:
Orta Çağ’da Avrupa’da kilise, bilimsel gelişmeleri kısıtlamıştır. Kilisenin dogmalarına uymayan bilimsel fikirler kabul görmemiş ve engizisyon mahkemeleri bilim insanlarını cezalandırmıştır.

Cevap: B

Soru 5:
Orta Çağ’da sanat alanında özellikle kiliseye hizmet eden eserlerin yaygınlaşmasının temel sebebi nedir?

A) Kilisenin sanatı desteklemesi ve kontrol etmesi
B) Kral ve soyluların sanatı teşvik etmesi
C) Tüccarların sanatçılara destek vermesi
D) Feodal beylerin sanata yatırım yapması
E) Ticaretin gelişmesi

Çözüm:
Orta Çağ’da kilise, sanatın en önemli destekleyicisi ve kontrol edicisiydi. Sanatçıların çoğu kilise için çalışmış, dini temalı eserler üretilmiş ve kilise sanatı yönlendiren bir otorite olmuştur.

Cevap: A