İslamiyet öncesi Türk tarihi; başta Orta Asya olmak üzere Kafkaslar, Karadeniz’in kuzeyi ve Macaristan ovalarını içine alan geniş bir sahada yaşanmıştır. Böylesine geniş bir coğrafyada Türklerin bilinen ilk ana yurdu Orta Asya‘dır. Orta Asya, batıda Hazar Denizi, kuzeyde Kırgız bozkırları ve Altay Dağları, doğuda Moğolistan ve Çin’in batısı (Doğu Türkistan), güneyde ise Tibet Platosu ve Hindukuş Dağları arasında yer alan bölgedir. Orta Asya kurganlarında yapılan arkeolojik kazılar sonucunda yazıdan önceki döneme ait kültür merkezleri ortaya çıkarılmıştır.
Orta Asya’da Önemli Kültür Merkezleri
Anav Kültürü (MÖ 4000 – MÖ 1000): Batı Türkistan’da Aşkabat yakınlarında çıkarılmış, Orta Asya’nın en eski kültürüdür. Bu yerleşim sahasın da yapılan kazılarda ortaya çıkan seramik örneklerinin, bozkır kökenli bir halka, özellikle de Türklere ait olduğu düşünülmektedir. Türk kültürünün önemli bir unsuru olan at, ilk defa bu kültürde görülmüştür.
Afanesyevo Kültürü (MÖ 2500-MÖ 1700): Altay – Sayan dağlarının batısında (Minusinsk Bölgesi) yapılan kazılarda ortaya çıkarılmıştır. Türklere ait en eski kültür bölgesi olarak kabul edilir. Bu kültür merkezinde yapılan kazılarda çakmak taşından ok uçları, bıçaklar, kemik iğneler, bakır eşyalar, basit çömlekler bulunmuştur.
Andronova Kültürü (MÖ 1700 – MÖ 1200): Adını Yenisey yakınlarındaki Andronova yerleşiminden alan bu kültür, bir önceki Afanesyevo kültürünün daha geniş bir alana yayılmış ve gelişmiş şeklidir. Hazar Denizi’nin kuzeydoğusundan Ural Dağları’na kadar uzanan bölgede en geniş yayılma alanına sahip kültürdür. Tunçtan ve altından yapılmış eşyalar ilk defa bu kültür bölgesinde bulunmuştur. Afanesyevo ve Andronova kültürü, Ön Türkler yani Türklerin ataları tarafından meydana getirilmiştir.
Karasuk Kültürü (MÖ 1200 – MÖ 700): Yenisey Irmağı’nın kollarından Karasuk Nehri kenarında kurulmuştur. Demir ilk kez bu kültürde işlenmiştir. Orta Asya’da Karasuk kültürüne ait dört tekerlekli araba, keçeden çadır, koyun yapağından eşya
bulunmuştur. İskit kültürünü oluşturan atlı-göçebe kültürünün Orta Asya’ya yayılmasını sağlamışlardır.
Tagar Kültürü (MÖ 700 – MÖ 100): Karasuk kültürünün ardından ortaya çıkan Tagar kültürü, kendinden önceki Türk kültürlerinin bir sentezi ve gelişmiş şeklidir. Abakan bölgesinde yapılan kazılarda ok uçları, iğne, bilezik, küpe, tarak vb. eş yalar, küçük hayvan heykelleri, çeşitli hayvan tasvirleri ve otağ şeklinde ağaç evler bu kültürün belli başlı eserleridir.
