Saydam, Yarı Saydam ve Saydam Olmayan Maddelerin Işık Geçirme Özellikleri
Işık yayılırken önüne çıkan maddelerin bazılarından geçer bazılarından
geçemez. Işığın maddeden geçip geçemeyeceği, maddenin saydamlığıyla
ilgili bir durumdur. Saydamlık maddenin ışığı geçirebilme özelliğidir
ve bu özelliğe göre maddeler saydam, yarı saydam ve saydam
olmayan (opak) maddeler şeklinde sınıflandırılır.
Üzerine düşen ışığı tamamen geçiren maddelere saydam madde
(Görsel 4.3), ışığın bir kısmını geçiren maddelere yarı saydam madde
(Görsel 4.4) ışığı hiç geçirmeyen maddelere ise saydam olmayan
(opak) madde (Görsel 4.5) denir.

Saydam maddelerin gölgeleri oluşmaz. Kaynaktan yayılan ışık ışınları
ortamda ilerlerken saydam olmayan cisimlerle karşılaştıklarında
cisimleri geçemez. Bu nedenle cisimlerin arkasında karanlık bölgeler
oluşur. Oluşan bu karanlık bölgelere gölge denir. Gölgenin şekli ışık
kaynağına, cismin şekline ve perdenin konumuna bağlı olarak deği-
şir. Ekranda oluşan bir gölgenin değişkenlerini belirlemek için “Gölge”
etkinliğini yapınız.

“Gölge” etkinliğinde mum kullanılarak yapılan düzenekte resim kâğıdı
üzerinde ışığın hiç düşmediği karanlık bir böl oluştuğu görülecektir. Bu
gölgeye tam gölge denir. Mum, futbol topuna yaklaştırıldığında tam
gölge alanının büyüdüğü görülür. Mum alevi, futbol topuna göre çok
küçük olduğundan noktasal bir kaynak olarak kabul edilebilir. Noktasal
ışık kaynağı ve saydam olmayan cisimle oluşturulmuş sistemde perde
üzerinde oluşan gölgenin gösterimi Şekil 4.6’daki gibidir. Noktasal ışık
kaynağı cisme yaklaştırıldıkça ve ekran cisimden uzaklaştırıldıkça tam
gölge alanı artar.

“Gölge” etkinliğinde 2. mum, futbol topu ile 1. mum arasına bırakıldığında
kâğıt üzerinde koyulukları birbirinden farklı iki bölge oluşur.
Kaynaklardan yalnızca birinden ışık alan bölgeye yarı gölge denir.
İki noktasal ışık kaynağı ve saydam olmayan cisim ile oluşturulan sistemde
perde üzerinde oluşan gölgenin şematik gösterimi Şekil 4.9’daki
gibidir.

Küresel ışık kaynağından çıkan ışınlar, doğrusal olarak her yöne yayıldığı
için topun arkasında kalan bölgede ekran üzerinde tam gölge ve
yarı gölge meydana gelir. Perde üzerinde oluşan tam ve yarı gölgelerin
büyüklükleri ışık kaynağı, top ve perde arasındaki uzaklığa bağlıdır.
Ekranda oluşan gölgenin şekli bulunurken kaynaktan topa teğetler
çizilir (Şekil 4.10).