OLUŞUMLARINA GÜRE KAYAÇLAR

1. Katılaşım (Volkanik, Püskürük veya Magmatik) Kayaçlar

Magmanın yer kabuğunun içinde veya dışında soğuyarak katılaşması sonucunda oluşur.

İç Püskürük Kayaçlar: Magmanın yer kabuğunun içinde yavaş yavaş soğuması sonucunda oluşur. Yavaş soğudukları için iri kristallidir. Granit, siyenit, diyorit, gabro.

Dış Püskürük Kayaçlar: Magmanın yer kabuğunun dışında hızlı soğuması sonunda oluşur. Andezit, bazalt, trakit, obsidyen (volkan camı), volkan tüfü, sünger taşı, perlit m(inci taşı), katran taşı.

Püsürük Kayaçların Genel Özellikleri:

• Soğuyarak katılaştıkları için kristalli yapıdadır.
• Doğada yığın ve damarlar hâlinde bulunur.
• İçlerinde fosil bulundurmaz.
• Diğer bütün taşların kökenini oluşturur.
• Ülkemizde en çok andezit, bazalt, granit bulunur.

Tor Topoğrafyası

Kütle halindeki granitlerin ayrışması sonucunda çeşitli şekil ve boyutlarda yer yer birbirinin üzerinde yer alarak oluşturdukları topoğrafya şekline denir.

Volkanlardan çıkan kül ve irili ufaklı parçaların üst üste yığılarak yapışması ile oluşan taşlara volkan tüfü denir. Ülkemizde Ürgüp—Göreme (Kapadokya) çevresinde yaygıdır.

2. Tortul (Sedimenter) Kayaçlar

Çeşitli kayalardan fiziksel ve kimyasal yollarla çözülme ve ayrışmaya uğrayan kayaların taşınarak çukur yerlerde (deniz, göl, akarsu yatakları, karalardaki çukurluklarda) çökelerek birikmesi sonucunda oluşur. Tortul kayaçlar tabakalı yapıdadır ve içlerinde fosil bulunur.

a. Fiziksel (Mekanik) Tortullar-Kırıntılı Taşlar

Dış kuvvetlerin etkisiyle değişik kayalardan aşındırılarak taşınan kayaların çukur yerlerde birikmesi ile oluşur. Doğada bulunan ince unsurludan kalın unsurluya doğru mil, kil, kum, çakıl gibi taneli malzemelerin birikmesi ve bunların doğal çimentolaşma ile kaynaşması sonucunda oluşur.

Kil → kil taşı
Kum → kum taşı
Çakıl → çakıl taşı (konglomera)
Marn, breş bu kayaçlara örnektir.

b. Kimyasal Tortullar

Suların içinde bulunan kireç, tuz kimyasal çözünmeye uğramış minerallerin suyun buharlaşması sonucunda çökelmesiyle oluşur. Kalker (kireç taşı),jips (alçı taşı), kaya tuzu, dolomit, çakmaktaşı (sileks), traverten, damlataş (sarkıt-dikit) bu kayalara örnektir. Ayrıca yaz mevsiminde Tuz Gölü’nün çevresinde buharlaşma sonunda tuz birikmesi kimyasal tortulanmaya örnektir.

c) Organik Tortullar

Canlı kalıntılarının çökelmesi ve birikmesi ile oluşur. Turba, linyit, taş kömürü, tebeşir, mercan kalkeri, antrasit örnek olarak verilebilir.

Genel Özellikleri:

• Tabakalı yapıdadır.
• İçlerinde fosil bulundurur.
• Yer kabuğunda alan olarak en çok yer kaplayan kayaçlardır. (%75’ini)

3. Başkalaşım (Metamorfik) Kayaçlar

Doğada var olan katılaşım ve tortul kayaçların yüksek basınç ve sıcaklığın etkisiyle fiziksel ve kimyasal değişime uğraması sonucunda oluşur. (Metamorfizmada magmanın sıcaklığı ve üst katmanların baskısı etkilidir.)

Granit —>—> Gyans
Kalker —>—> Mermer
Kil taşı —>—> Şist
Kum taşı —>—> Kuvarsit
Kömür —>—> Elmas

Genel Özellikleri

• Kristallidir
• Kat kat yapraksıdır
• Fosil bulundurmaz