Nüfusun dağılışı ve hareketleri, insanların yeryüzündeki farklı bölgelere nasıl yayıldığını ve bu dağılımı etkileyen faktörleri inceleyen bir coğrafya konusudur. Nüfusun dağılışı, coğrafi, iklimsel, ekonomik ve sosyal koşullara bağlı olarak değişir. Nüfus hareketleri ise insanların göç ederek yer değiştirmesiyle ilgilidir.

Nüfusun Dağılışı ve Hareketleri

Nüfus dağılımı, insanların yeryüzünde nasıl dağıldığını gösterir ve dünya genelinde bu dağılım dengesizdir. Bazı bölgelerde nüfus yoğunken, bazı alanlar seyrek nüfusludur. İnsanlar, kara yüzeyinin yalnızca sınırlı bir bölümünde yoğun olarak yaşamaktadır ve karaların önemli bir kısmı nüfus açısından oldukça seyrektir. Nüfusun dağılımı hem doğal hem de beşerî faktörlere bağlı olarak şekillenir.

Nüfusun Dağılışını Etkileyen Faktörler

Doğal Faktörler:
İklim, yer şekilleri, yükselti, su kaynakları, toprak özellikleri, bitki örtüsü, okyanus ve deniz kıyıları ile doğal afetler gibi unsurlar nüfus yoğunluğunu etkiler.

Beşerî Faktörler:
Tarım, sanayi, ulaşım, turizm, dini ve siyasi etkenler, madencilik, nüfus politikaları ve göç gibi insana bağlı nedenler de nüfusun yoğunluğunu belirleyen başlıca faktörlerdir.

Dünya nüfusunun %90’ı kara alanının yalnızca %10’unda yaşamaktadır. Nüfusun en büyük kısmı Asya’da yer almaktadır. Nüfus yoğunluğu ise belirli bir alanda yaşayan insan sayısının, o alanın büyüklüğüne oranlanmasıyla ifade edilir. Aşırı sıcak veya soğuk bölgelerde nüfus çok daha azdır; nüfusun çoğunluğu ılıman kuşakta yaşamaktadır. Antarktika ise yerleşik insan hayatının olmadığı tek kıtadır.

• Yükseltisi fazla yerler, dağlık alanlar nüfusun seyrek olduğu yerlerdir.
• İklimin elverişli, su kaynaklarının yeterli, toprakların verimli olduğu yerler sık nüfusludur.
• Sanayi bölgeleri iş olanaklarına sahiptir. Bu da çok sayıda insanı sanayi bölgelerine çeker. Bu tür yerler aynı zamanda ulaşım, ticaret, sağlık, eğitim vb. hizmetlerin geliştiği yerlerdir. Bu nedenle sanayileşmiş alanlar sık nüfusludur.
• Bunların yanı sıra tarım, turizm, madencilik vb. ekonomik etkinlikler de nüfusun fazla olmasını sağlamaktadır.
• Asya’nın doğu, güney ve güneydoğusu; Avrupa’nın büyük bir kısmı ve Kuzey Amerika’nın doğusu sık nüfuslu yerlerdir.
• Türkiye’de sanayinin gelişmiş olduğu yerlerde nüfus fazladır. Ayrıca tarım, madencilik, ulaşım, turizm gibi ekonomik faaliyetlerin yoğun olduğu yerlerde de nüfus fazladır.
• Tuz Gölü çevresi, Kuzeydoğu Anadolu, ülkenin Suriye sınırına yakın yerleri, Hakkâri Yöresi, Menteşe Yöresi, Teke ve Taşeli Yarımadaları seyrek nüfuslu yerlerdendir.
• Çarşamba-Kocaeli Yarımadaları, Doğu Karadeniz kıyıları, Ege kıyıları, Çukurova nüfus yoğunluğu fazla olan yerlerin başlıcalarıdır.
• İstanbul, Ankara, İzmir, İzmit, Konya, Antalya ve Adana nüfusun fazla olduğu yerlerdendir.

Göç:

• Göç; ekonomik, toplumsal, siyasi sebeplerle bireylerin veya toplulukların bir ülkeden başka bir ülkeye, bir yerleşim yerinden başka bir yerleşim yerine gitmesidir.
• Dünya tarihinde birçok kitlesel göç yaşanmıştır. Bu göçlerden biri Türklerin Orta Asya’dan göçüdür.
• Türklerin, Orta Asya’dan farklı alanlara göçü büyük göçlerdendir. Kuraklık, otlak ihtiyacı, artan nüfus, doğal kaynakların sınırlı oluşu, Çin ve Moğollar’ın baskısı Türk göçlerinin başlıca nedenleridir. Türkler Orta Asya’dan dünyanın dört bir tarafına göç etmişlerdir.
• Kavimler Göçü de kitlesel göçlerdendir. Hunların Avrupa’ya doğru gerçekleştirdikleri akımlar bütün Avrupa’yı kapsayan göçlere yol açmıştır.

Mübadele Göçü:

• Ülkeler arasındaki anlaşmalarla gerçekleşen nüfus değişimine mübadele göçü denir.
• Türkiye ile Yunanistan arasında nüfus mübadelesi anlaşması sonucu Yunanistan’daki Türkler Türkiye’ye, Türkiye’deki Rumlar ise Yunanistan’a göç etmiştir. Ayrıca Romanya ile Bulgaristan arasında da mübadele göçü gerçekleşmiştir.
• Bunların yanı sıra daha iyi yaşam olanakları arayışı, savaşlar, iç karışıklıklar, afetler, sağlık, eğitim vb. nedenlerle de göçler gerçekleşmektedir.
• Dünya genelinde göçlerin yönü çoğunlukla az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerden gelişmiş ülkelere doğrudur.

Beyin Göçü:

• Beyin göçü, ileri düzeydeki meslek ve bilim insanları ile uzmanların bir başka gelişmiş ülkede yerleşip çalışmak amacı ile kendi ülkelerinden ayrılmasıdır.
• Beyin göçü veren ülkeler çoğunlukla az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerdir. Afrika, Orta Amerika, Kore, Filipinler, İran ve Çin en fazla beyin göçü veren ülkelerdir.
• ABD, Kanada, Avustralya, Fransa, Almanya, Birleşik Krallık, İsveç ve Norveç, yer yüzünden en fazla beyin göçü alan ülkeler içinde ilk sıralarda yer almaktadır.

Türkiye’de İç Göç:

• Türkiye’de iç göç yoğun olarak yaşanmaktadır. Ülkede göçler çoğunlukla şehirden şehire doğru gerçekleşmektedir. İstanbul, Ankara, İzmir, Kocaeli, Antalya, Tekirdağ, Mersin, Adana ve Bursa en fazla göç alan illerin başlıcalarıdır. Sanayileşme bakımından yeterince gelişmemiş yerler Türkiye’de en fazla göç veren yerlerdendir.

Çözümlü Örnek Test Soruları

Soru 1:
Nüfusun yeryüzünde düzensiz dağılmasının en önemli nedeni aşağıdakilerden hangisidir?

A) Siyasi sınırların değişmesi
B) İklim ve yer şekilleri
C) Kültürel farklılıklar
D) Eğitim seviyesinin düşüklüğü
E) Teknolojik gelişmeler

Çözüm:
Nüfusun yeryüzünde düzensiz dağılmasının en önemli nedeni, iklim ve yer şekilleridir. İklim koşulları ve doğal çevre, insanların yerleşim tercihlerini doğrudan etkileyerek bazı bölgelerin daha yoğun, bazı bölgelerin ise seyrek nüfuslanmasına neden olur.

Cevap: B

Soru 2:
Aşağıdakilerden hangisi nüfusun seyrek olduğu alanlardan biri olarak kabul edilir?

A) Akarsu havzaları
B) Dağlık bölgeler
C) Delta ovaları
D) Kıyı şeridi
E) Sanayi bölgeleri

Çözüm:
Dağlık bölgeler, zor ulaşım koşulları ve tarıma elverişsiz yapıları nedeniyle nüfusun seyrek olduğu yerlerdir. Bu tür yerlerde tarım, ticaret ve ulaşım zor olduğu için nüfus genellikle düşük seviyededir.

Cevap: B

Soru 3:
Aşağıdaki bölgelerden hangisinde nüfusun yoğun olmasının en önemli nedeni tarım ve sanayi faaliyetlerinin gelişmiş olmasıdır?

A) Amazon Ormanları
B) Himalaya Dağları
C) Nil Nehri Deltası
D) Sahra Çölü
E) Sibirya Bölgesi

Çözüm:
Nil Nehri Deltası, tarıma elverişli toprakları ve su kaynakları sayesinde nüfusun yoğun olduğu bir bölgedir. Ayrıca bu bölge, sanayi ve ticaret açısından da gelişmiştir, bu da nüfus yoğunluğunu artırmaktadır.

Cevap: C

Soru 4:
Nüfus hareketleri (göçler) genellikle hangi nedenlerden kaynaklanır?

A) Sadece doğal afetler
B) Sadece iklim değişiklikleri
C) Ekonomik, sosyal ve siyasi faktörler
D) Eğitim sistemindeki farklılıklar
E) Dini inanışlar

Çözüm:
Nüfus hareketleri, genellikle ekonomik, sosyal ve siyasi nedenlerden kaynaklanır. İş bulma, daha iyi yaşam koşulları, savaşlar ve doğal afetler gibi nedenler, insanların başka yerlere göç etmesine yol açar.

Cevap: C

Soru 5:
Aşağıdakilerden hangisi iç göçün nedenlerinden biri değildir?

A) Tarımda makineleşme
B) İş imkanlarının artması
C) Doğal afetler
D) Siyasi sınırların değişmesi
E) Eğitim olanaklarının yetersizliği

Çözüm:
Siyasi sınırların değişmesi, genellikle uluslararası göçlerin nedenlerinden biridir. İç göçler, daha çok ekonomik fırsatlar, tarımda makineleşme ve doğal afetler gibi iç dinamiklerle ilgilidir.

Cevap: D