Mustafa Kemal’in eğitim hayatına başladığı XIX. yüzyılda Osmanlı Devleti’nde; ağırlıklı olarak dini eğitimlerin verildiği medreseler, Avrupa tarzında eğitim veren modem okullar, etnik ve dini ağırlıklı eğitim veren azınlık okulları, yabancı devletlerin kurduğu okullar, çağdaş yöntemler ile eğitim veren okullar, batı tarzında eğitim veren askeri okullar bulunmaktaydı. Bu okullardan yalnızca modern okullar müfredat, işleyiş ve denetim yönünden Maarif Nezareti’ne (Eğitim Bakanlığına) bağlıydı.

Azınlık okulları ve yabancı okulların devlet denetimi dışında olması ve her okulun kendi müfredatını uygulaması Osmanlı Devleti’nde eğitim alanında karışıklıklara ve toplumda kültür ikiliğinin yaşanmasına neden oldu.

Dikkat: Osmanlı Devleti’nde farklı tarzda eğitim veren okulların bulunması ülkede eğitim alması birliğinin sağlanamadığını gösterir.

Atatürk’ün Eğitim Gördüğü Okullar

1.  MAHALLE MEKTEBİ

Mustafa Kemal’in hangi okulda eğitime başlayacağı konusunda annesi ile babası arasında görüş ayrılıkları yaşandı. Annesi, Mustafa’nın geleneksel eğitim veren Hafız Mehmet Efendi Mektebine gitmesini, babası ise çağdaş eğitim veren Şemsi Efendi Mektebine gitmesini istedi. Mustafa Kemal öğrenim hayatına annesinin isteğiyle Selanik’te yer alan Mahalle Mektebinde başladı. Mustafa Kemal’in geleneksel ve dini eğitim verilen bu okulda eğitim hayatı kısa sürdü. Bu okuldaki eğitimini tamamlayamayan Mustafa Kemal, babasının çabaları sonucunda Şemsi Efendi Mektebine yazıldı.

Dikkat: Mustafa Kemal’in Şemsi Efendi Mektebine kaydolması, annesi ile babası arasında hangi okulda eğitime başlayacağı konusu ile ilgili yaşanan sorunu kısa sürede ortadan kaldırdı.

2. ŞEMSİ EFENDİ MEKTEBİ

Mahalle Mektebinden ayrılan Mustafa Kemal, babasının isteğiyle Selanik’te yer alan Şemsi Efendi Mektebinde öğrenimine devam etti. Bu okulda Mahalle Mektebinden farklı olarak yeni öğretim metotları uygulanmakta, okumayı ve yazı yazmayı kolaylaştıracak araç gereçler kullanılmaktaydı.

Dikkat: Mustafa Kemal’in modern eğitim yöntemlerinin uygulandığı bu okulda eğitim alması yeniliklere açık sosyal bir kişiliğe sahip olmasında etkili oldu.

Mustafa, bu okula başladıktan kısa bir süre sonra babasını kaybetti. Ali Rıza Efendi’nin vefatı nedeniyle Zübeyde Hanım çocuklarıyla beraber Selanik yakınlarındaki bir çiftlikte çalışan ağabeyinin yanına gitmek zorunda kaldı. Bu nedenle Mustafa Kemal eğitim hayatına bir süre ara verdi.

Dikkat: Mustafa Kemal’in babasını kaybetmesi küçük yaşta geleceği ile ilgili kararlar almasına ve aldığı kararların arkasında durabilen bir kişiliğe sahip olmasında etkili oldu.

3. SELANİK MÜLKİYE RÜŞTİYESİ (ORTAOKUL)

Zübeyde Hanım, Mustafa Kemal’in babasının vefatı nedeniyle eğitiminin yarım kalmasından üzüntü duyduğu için onu Selanik’teki teyzesinin yanına gönderdi. Mustafa Kemal, Selanik’te eğitim hayatına Selanik Mülkiye Rüştiyesine giderek yeniden başladı. Mustafa Kemal’in hayalindeki meslek askerlikti ve Selanik sokaklarında gördüğü üniformalı subaylar dikkatini çekiyordu. Bu nedenle Selanik Mülkiye Rüştiyesinde okurken asker olmasını istemeyen annesine haber vermeden Selanik Askeri Rüştiyesinin sınavlarına katıldı ve kazandı.

Dikkat: Mustafa Kemal’in, Selanik sokaklarında gördüğü üniformalı subaylardan etkilenmesi, askerlik mesleğini seçmesinde yaşadığı çevrenin etkili olduğunu gösterir.

4. SELANİK ASKERİ RÜŞTİYESİ (ORTAOKUL)

Selanik Askeri Rüştiyesinin sınavını kazanan Mustafa Kemal, Selanik Mülkiye Rüştiyesindeki eğitimini tamamIamadan bu okuldan ayrıldı. Askeri Rüştiye’de eğitime başlayan Mustafa Kemal, başarılarla dolu askerlik hayatına böylece adım attı.

Mustafa Kemal bu okulda eğitim görürken derslerinde başarı ve zekasıyla kısa sürede öğretmenlerinin dikkatini çekti. Sınıf çavuşluğu ve müzakerecilik gibi önemli görevlere seçildi. Matematik dersine özel ilgi duyan Mustafa Kemal’e kendisi ile aynı isme sahip matematik öğretmeni Yüzbaşı Mustafa Efendi tarafından olgun anlamına gelen “Kemal” ismi verildi.

Dikkat: Mustafa Kemal’in öğretmenleri tarafından sınıf çavuşluğu ve müzakerecilik gibi görevlere seçilmesi özgüven, görev bilinci ve liderlik gibi kişilik özelliklerinin oluşumuna katkı sağladı.

Önemli Bilgi: Mustafa Kemal’in askerlik ve siyasi hayatındaki düzen ve disiplinin ilk temelleri Selanik Askeri Rüştiyesinde atıldı.

5. MANASTIR ASKERİ İDADİSİ (LİSE)

Mustafa Kemal, Selanik Askeri Rüştiyesini bitirdikten sonra Manastır Askeri İdadisinde (lise) öğrenim hayatını devam ettirdi.

Dikkat: Manastır, Mustafa Kemal’in doğduğu şehir olan Selanik dışında eğitim aldığı ilk şehirdir.

Mustafa Kemal, Manastır’da yaşadığı dönemde arkadaşı Ömer Naci aracılığıyla edebiyata ve hitabet sanatına ilgi duydu. Hatta şiir yazma denemelerinde bulundu. Edebiyat öğretmeni Mehmet Asım Bey’in şiirin onu askerlikten uzaklaştıracağı yönündeki uyarıları üzerine bu istekten vazgeçti. Mustafa Kemal’i Manastır Askeri İdadisinde etkileyen ilk kişi tarih öğretmeni Mehmet Tevfik Bilge’dir.

Atatürk’ün “Kendine minnet borcum var, bana yeni ufaklar açtı.” dediği Mehmet Tevfik, derslerinde Fransız İhtilali ile diğer ihtilal ve fikir hareketlerinden söz ederek Mustafa Kemal’de tarihe karşı ilgi uyandırdı. Mustafa Kemal’in Tarih öğretmeni Mehmet Tevfik Bilge sayesinde Türk tarihine ilgisi arttı.

Bu okulda yabancı dil olan Fransızcaya da büyük merak saran Mustafa Kemal, Fransızca’sını geliştirmek için Selanik’e gittiği tatil zamanlarında Fransızca dersleri aldı. Bu okulda Fransızca öğretmeni olan Yüzbaşı Naküyyiddin Yücekök Bey de başarılı bir öğrenci olan Mustafa Kemal ile yakından ilgileniyor kurmay subay olmak istiyorsa yabancı dil bilmesi gerektiğini ona her fırsatta söylüyordu.

Dikkat: Yabancı dil bilmesi Mustafa Kemal’in batıdaki gelişmeleri daha sağlıklı değerlendirmesinde ve dönemin düşünce akımlarını daha iyi öğrenmesinde etkili oldu.

Karıştırmayalım: Mustafa Kemal’in askeri eğitim aldığı ilk okul Selanik Askeri Rüştiyesi, Selanik dışında bir şehirde eğitim aldığı ilk askeri okul ise Manastır Askeri İdadisidir.

Dikkat: Mustafa Kemal’in Manastır Askeri Lisesinde elde ettiği kazanımlar çok yönlü bir kişiliğe sahip olmasında önemli rol oynadı.

6. HARP OKULU

Mustafa Kemal, Manastır Askeri İdadisini bitirdikten sonra İstanbul’da bulunan Harp Okuluna başladı. Böylece Mustafa Kemal, çocukluk ve gençlik yıllarının geçtiği Makedonya’dan ilk defa ayrıldı. Harp Okulu yılları, Mustafa Kemal’in siyasi düşüncelerinin olgunlaştığı yıllardır. Mustafa Kemal bu okulda eğitim görürken Paris’teki Jön Türklerin çıkardığı gazeteleri takip ederek yabancı basını izlemeye çalıştı. Avrupa’nın içinde bulunduğu durum, Osmanlı Devleti’nin yaşamakta olduğu siyasi çöküntü hakkında sık sık arkadaşlarıyla görüş alışverişinde bulundu. Bu dönemde ülkenin yönetimiyle ilgili fark ettikleri eksiklikleri duyurmak için bir gazete çıkartan Mustafa Kemal ve arkadaşları gazeteyi elle çoğalttılar.

Dikkat: Mustafa Kemal’in ülke yönetiminin eksikliklerini belirlemesi devlet meselelerine karşı duyarsız olmadığını gösterirken bu konu ile ilgili gazete çıkarması İletişim alanında yaptığı çalışmalara örnek oluşturur.

Mustafa Kemal, Harp Okulundan teğmen rütbesiyle mezun oldu.

7. HARP AKADEMİSİ

Mustafa Kemal, Harp Okulunu üst dereceyle bitirmesinden dolayı Harp Akademisine girmeye hak kazandı. Mustafa Kemal Harp Akademisi yıllarında yurt dışından Jön Türk gazeteleri ve Fransızca gazeteler getirterek arkadaşlarının da okumasını sağladı. Harp Akademisinde de ülke sorunlarıyla ilgilenmekten geri kalmadı.

Önemli Bilgi: Harp Okulu ve Harp Akademisinde askeri eğitim veren öğretmenleri Yüzbaşı Naci Bey ve Yarbay Nuri Bey Atatürk’ün yetişmesinde etkili olan isimlerdir. Bu okullardaki eğitimi, Mustafa Kemal’in olgunlaşmasında yeni bir dünya görüşü benimseyerek idealist bir kişilik kazanmasında önemli rol oynadı.

Mustafa Kemal, Harp Okulu yıllarında başladığı gazete çıkarma çalışmasını devam ettirdiği Harp Akademisinden “kurmay yüzbaşı” rütbesiyle mezun oldu.

Önemli Bilgi: Osmanlı Devleti’nde dönemin en iyi ve modern eğitimi askerî okullarda veriliyordu. Burada aldığı eğitim Mustafa Kemal’in dünyadaki gelişmeleri yakından takip edebilen aydın bir subay olarak yetişmesine katkı sağladı.