MONOHİBRİT ÇAPRAZLAMA

Bir karakter için heterozigot olan bireylere monohibrit, bu bireylerin kendi arasında çaprazlanmasına ise monohibrit çaprazlama denir. Homozigot sarı tohum rengine sahip bezelye (SS) ile homozigot yeşil tohum rengine sahip bezelyelerin (ss), çaprazlanması sonucunda heterozigot sarı tohumlu bezelyeler oluşur. Mendel farklı saf (homozigot) dölleri çaprazladığında F, dölünün hepsinin baskın fenotipli olduğunu görmüştür.

Bu heterozigot sarı bezelyelerin çaprazlanması, monohibrit çaprazlamaya örnek olur. Mendel, homozigot sarı ve yeşil tohumlu bezelyeleri çaprazlayarak, hepsi sarı tohumlu olan F, dölünü elde etmiştir. F1 dölündeki bireyleri kendi arasında çaprazladığında (kendiIeştirme); 3/4 ü sarı, 1/4 ü yeşil tohumlu F2 dölünü elde etmiştir. Monohibrit çaprazlamayla oluşan F2 dölünün ise fenotip oranı 3:1, genotip oranı ise 1:2:1 şeklinde olur.

Punnet Karesi
Punnet karesinde genellikle dişinin gametleri satırda, erkeğin gametleri ise sütunda gösterilir. Monohibrit çaprazlamayı Punnet karesinde de gösterebiliriz. Sonuçta iki heterozigot bireyin çaprazlanmasından l/4 homozigot baskın (SS), 2/4 heterozigot baskın (Ss) ve 1/4 homozigot çekinik (ss) bireyler oluşur.

Bilgi: Monohibrit çaprazlamalar sonucunda aşağıdaki kuramlar oluşturulmuştur. Gen kavramı: Bir karakterin belirlenmesinde birbirinin aynısı ya da birbirinden farklı bir çift alel gen vardır. Bu alel genlerden biri dominant diğeri ise resesif özellik gösterir.
Ayrılma ilkesi: Bir çift genden her biri mayoz bölünme sırasında eşit olasılıkla birbirinden ayrılarak farklı gametlere geçer.
Bağımsız dağılım ilkesi: Birden fazla karakterin kalıtımında alel gen çiftleri birbirinden bağımsız olarak gametlere gider. Bağımsız dağılımın olabilmesi için genlerin farklı kromozomlar üzerinde bulunması yani bağımsız genler olması gerekir.
Gizlilik ilkesi: Mendel, çalışmaları sırasında bazı karakterlerin gizli kaldığını, bazı karakterlerin ise baskın olduğunu gözlemlemiştir.
Örneğin heterozigot genotipli (Ss) sarı tohumlu bezelyede “S” geni (sarı tohum geni) etkisini gösterirken, “s” geni (yeşil tohum geni) gizli kalmıştır.
Benzerlik ilkesi: Mendel çalışmalarında, bazı çaprazlamalarda F1 dölündeki bütün bezelyelerin birbirinin aynısı olduğunu tespit etmiştir.
Örneğin homozigot sarı ve yeşil tohumlu bezelyelerin çaprazlanması sonucunda her zaman heterozigot genotipli sarı bezelyeler oluşur. Yani tek tip fenotip meydana gelebilir.

DİHİBRİT ÇAPRAZLAMA

İki karakter için heterozigot olan (Ss Dd gibi) bireylere dihibrit, bunların çaprazlanmasına dihibrit çaprazlama denir. Homozigot sarı düzgün (SSDD) bezelye ile homozigot yeşil buruşuk (ssdd) bezelyelerin çaprazlanmasıyla heterozigot sarı düzgün (SsDd) bezelyeler elde edilir. Bu şekilde oluşan heterozigot genotipli bezelyelerin çaprazlanması dihibrit çaprazlama örneğidir.

F1 dölünün hepsi sarı ve düzgün tohumludur. Genotip olarak da heterozigot (SsDd) tur. F, dölünün kendileştirilmesiyle oluşan F2 dölünde 9/16 oranında sarı-düzgün, 3/16 oranında sarı-buruşuk, 3/16 oranında yeşil-düzgün ve 1/16 oranında yeşil-buruşuk tohumlu bitkiler oluşur. Dihibrit çaprazlama sonucunda F2 dölünde oluşan bireylerin fenotip ayrışım oranı 9:3:3:1 şeklinde ortaya çıkar.

Bilgi: Gen – Kromozom Teorisi
Mendel yasalarının ortaya konulmasından sonra, Sutton ve Boveri isimli iki bilim insanı 1902 yılında, mayozda kromozom hareketlerinin, genlerin davranışlarıyla paralellik gösterdiğini ileri sürmüştür. Sutton, yaptığı çalışmaların sonucunda genlerin kromozomlar üzerinde bulunduğunu belirlemiştir. Bir karakterin kalıtımından, iki genin sorumlu olduğunu ve bu genlerin iki ayrı kromozom üzerinde yer aldığını açıklamıştır. Bu hipotez günümüzde Kromozom Teorisi olarak bilinir. Buna göre canlılardaki gen sayısı kromozom sayısından çok daha fazladır.

Çözümlü Sorular

Çözümlü Örnek Test Soruları

1. Bir bezelye bitkisinde sarı tohum rengi (S) baskın, yeşil tohum rengi (s) çekiniktir. Heterozigot sarı tohum rengine sahip bir bezelye bitkisi ile yeşil tohum rengine sahip bir bezelye bitkisi çaprazlanırsa, F₁ döllerinde hangi oranlarda sarı ve yeşil tohumlar elde edilir?

• A) 1 Sarı : 1 Yeşil
• B) 3 Sarı : 1 Yeşil
• C) 2 Sarı : 1 Yeşil
• D) 1 Sarı : 3 Yeşil

Cevap: A

Çözüm: Heterozigot sarı (Ss) ile yeşil (ss) çaprazlanır. Bu durumda, genotip oranları Ss: 1 ve ss: 1 olur. Bu da fenotip olarak 1 Sarı : 1 Yeşil oranı verir.

2. Bezelye bitkilerinde uzun boylu olma (T) baskın, kısa boylu olma (t) çekiniktir. Her iki ebeveyn de heterozigot uzun boylu (Tt) ise çaprazlama sonucunda F₁ neslinde uzun ve kısa boylu bitkilerin oranı nasıl olur?

• A) 1 Uzun : 1 Kısa
• B) 3 Uzun : 1 Kısa
• C) 1 Uzun : 3 Kısa
• D) 2 Uzun : 2 Kısa

Cevap: B

Çözüm: Tt x Tt çaprazlanır. Genotip oranı TT: 1, Tt: 2, tt: 1 şeklinde olur. Fenotip oranı ise 3 Uzun : 1 Kısa olarak elde edilir.

3. Kırmızı çiçek rengi (K) baskın, beyaz çiçek rengi (k) çekiniktir. Heterozigot kırmızı çiçekli bir bitki ile beyaz çiçekli bir bitki çaprazlandığında F₁ neslinde hangi fenotipler ve hangi oranlar oluşur?

• A) 1 Kırmızı : 1 Beyaz
• B) 3 Kırmızı : 1 Beyaz
• C) 2 Kırmızı : 1 Beyaz
• D) 1 Kırmızı : 3 Beyaz

Cevap: A

Çözüm: Heterozigot kırmızı (Kk) ile beyaz (kk) çaprazlanır. Genotip oranı Kk: 1, kk: 1 olur. Fenotip oranı da 1 Kırmızı : 1 Beyaz şeklinde olur.

4. Bezelye bitkilerinde yuvarlak tohum (Y) baskın, buruşuk tohum (y) çekinik; sarı tohum rengi (S) baskın, yeşil tohum rengi (s) çekiniktir. Heterozigot yuvarlak ve sarı tohumlu iki bezelye bitkisi çaprazlanırsa (YySs x YySs), F₁ neslinde hangi fenotip oranları elde edilir?

• A) 9 Yuvarlak-Sarı : 3 Yuvarlak-Yeşil : 3 Buruşuk-Sarı : 1 Buruşuk-Yeşil
• B) 3 Yuvarlak-Sarı : 3 Yuvarlak-Yeşil : 1 Buruşuk-Sarı : 1 Buruşuk-Yeşil
• C) 1 Yuvarlak-Sarı : 1 Yuvarlak-Yeşil : 1 Buruşuk-Sarı : 1 Buruşuk-Yeşil
• D) 9 Yuvarlak-Yeşil : 3 Yuvarlak-Sarı : 3 Buruşuk-Sarı : 1 Buruşuk-Yeşil

Cevap: A

Çözüm: YySs x YySs çaprazlandığında, fenotip oranı 9 Yuvarlak-Sarı : 3 Yuvarlak-Yeşil : 3 Buruşuk-Sarı : 1 Buruşuk-Yeşil olarak oluşur.

5. Yuvarlak ve yeşil tohumlu bir bezelye bitkisi (YYss) ile buruşuk ve sarı tohumlu bir bezelye bitkisi (yySS) çaprazlandığında, F₁ neslinde oluşacak tüm yavru bitkilerin fenotip ve genotipleri nedir?

• A) Tüm yavrular buruşuk ve sarı olur
• B) Tüm yavrular yuvarlak ve yeşil olur
• C) Tüm yavrular yuvarlak ve sarı olur
• D) Tüm yavrular buruşuk ve yeşil olur

Cevap: C

Çözüm: YYss x yySS çaprazlanır. Genotip YySs olup tüm yavrular fenotip olarak yuvarlak ve sarı olacaktır.

6. Siyah tüy rengi (B) beyaz tüy rengine (b) baskındır. BB genotipli bir birey ile bb genotipli bir birey çaprazlandığında yavruların tüy renkleri nasıl olur?

• A) Tüm yavrular beyaz
• B) Tüm yavrular siyah
• C) 1 Siyah : 1 Beyaz
• D) 3 Siyah : 1 Beyaz

Cevap: B

Çözüm: BB x bb çaprazlanır. Genotip Bb olup tüm yavrular fenotip olarak siyah tüy rengine sahip olacaktır.

7. Uzun boy (T) kısa boya (t) baskın; mor çiçek (P) beyaz çiçeğe (p) baskındır. Heterozigot uzun ve mor çiçekli iki bitki çaprazlandığında, uzun-mor, uzun-beyaz, kısa-mor ve kısa-beyaz çiçek oranları nasıl olur?

• A) 9 Uzun-Mor : 3 Uzun-Beyaz : 3 Kısa-Mor : 1 Kısa-Beyaz
• B) 1 Uzun-Mor : 1 Uzun-Beyaz : 1 Kısa-Mor : 1 Kısa-Beyaz
• C) 3 Uzun-Mor : 3 Uzun-Beyaz : 1 Kısa-Mor : 1 Kısa-Beyaz
• D) 9 Uzun-Beyaz : 3 Uzun-Mor : 3 Kısa-Beyaz : 1 Kısa-Mor

Cevap: A

Çözüm: Heterozigot uzun ve mor (TtPp x TtPp) çaprazlanır. Fenotip oranı 9 Uzun-Mor : 3 Uzun-Beyaz : 3 Kısa-Mor : 1 Kısa-Beyaz olarak elde edilir.

8. Yeşil renkli bezelye bitkilerinde yeşil tohum rengi çekinik olduğundan (ss), iki yeşil tohumlu bitki (ss x ss) çaprazlandığında yavruların genotip ve fenotip oranları ne olur?

• A) 1 Sarı : 1 Yeşil
• B) Tüm yavrular yeşil
• C) 3 Sarı : 1 Yeşil
• D) 2 Sarı : 2 Yeşil

Cevap: B

Çözüm: ss x ss çaprazlandığında genotip oranı %100 ss, fenotip oranı %100 yeşil olur. Bu durumda tüm yavrular yeşil tohumlu olacaktır.