EDEBİ METİNLER

Edebi metinler; insanın duygu ve düşüncelerini, özlem ve dileklerini estetik ölçüler içinde anlatan ve okuyucuda güzellik duygusu yaratan dil ürünleridir. Özellikleri şunlardır:

Edebiyat dış dünyayı, insanı ve insana özgü özellikleri kurmaca yoluyla dile getirir.

Sanatçı dış dünyayı olduğu gibi değil; kendi bakış açısıyla, değiştirerek ve yorumlayarak anlatır.

Dil gündelik kullanımının dışında, mecaz ve çağrışımlara açık bir şekilde kullanılır.

* Edebi metin farklı okumalara açıktır. Okuyanın eğitim düzeyi, geçmiş yaşamı, kültürel altyapısı metni anlamlandırmasında etkilidir.

Öğretici metinlerle edebi metinlerin farkı aşağıda belirtilmiştir.

Öğretici Metin

• Okuru bilgilendirir.
• Bilimsel ve somut gerçekler yer alır.
• Dil, çoğunlukla mecaz ve sanatlı anlatımdan uzak, yalın ve açık bir dildir.
• Bu tarz metinlerde anlam okuyucuya, zaman ve mekâna göre değişmez, öğretici metinler yoruma açık değildir.
• Dil göndergesel işleviyle kullanılır. Amaç bir nesneyi, bir kavramı, bir olayı açıklamak, anlatmak, bir haberi bildirmek, okuyucuyu uyarmak, harekete geçirmektir.

Edebi Metin

• Okurun duygu dünyasına seslenir.
• Gerçekten yola çıksa da kurmaca esasına dayanır.
• Mecaz ve çağrıştırmalara, farklı okumalara açık bir dil kullanılır.
• Anlam okurdan okura değişebilir. Hatta aynı okur aynı sanatsal metinden farklı zamanlarda farklı anlamlara ulaşabilir.
• Dil şiirsel (sanatsal) işleviyle kullanılır. Okurda estetik bir zevk yaratma amaçlanır.

Konunun devamında alttaki konu başlıkları yer almaktadır.

Sanatsal Metinlerle Öğretici Metinleri Karşılaştırma

Olay Çevresinde Gelişen Metinler

Anlatım Teknikleri ve Özellikleri

---

Çözümlü Test Soruları

Soru 1: Öğretici Metin Özelliği

Soru: Aşağıdaki metin türlerinden hangisi öğretici metin kapsamında değerlendirilmez?
A) Deneme
B) Makale
C) Roman
D) Biyografi

Çözüm:

• Öğretici metinler (deneme, makale, biyografi) bilgi verme amacı taşır.
• Roman ise sanatsal (kurmaca) metin kategorisindedir, olay örgüsü ve karakterlerle kurgulanır.

Cevap: C) Roman

---

Soru 2: Sanatsal Metinlerin Ayırt Edici Özelliği

Soru: Aşağıdakilerden hangisi sanatsal metinlerin ortak özelliğidir?
A) Nesnel ifadeler kullanması
B) Bilimsel verilere dayanması
C) Estetik kaygı taşıması
D) Kısa ve öz olması

Çözüm:

• Sanatsal metinler (şiir, öykü, roman) estetik ve duygusal ifadelerle yazılır.
• Nesnellik ve bilimsel veriler öğretici metinlere aittir.

Cevap: C) Estetik kaygı taşıması

---

Soru 3: Anı Türünün Sınıflandırılması

Soru: “Atatürk’ün Çocukluk Anıları” adlı metin hangi türde yazılmıştır?
A) Günlük
B) Anı
C) Deneme
D) Otobiyografi

Çözüm:

• Anı, bir kişinin yaşadıklarını sonradan yazmasıdır.
• Otobiyografi yazarın kendi hayatını anlatmasıdır.
• Bu metin Atatürk’ün başkası tarafından aktarılan anılarıdır.

Cevap: B) Anı

---

Soru 4: Kurmaca ve Gerçeklik İlişkisi

Soru: Aşağıdaki metinlerden hangisi gerçek olaylardan esinlenmemiştir?
A) Tarihî roman
B) Haber yazısı
C) Masal
D) Anı

Çözüm:

• Masallar tamamen hayal ürünüdür (Kurmaca).
• Tarihî roman, anı ve haber gerçeklikle bağlantılıdır.

Cevap: C) Masal

---

Soru 5: Metin Türü Eşleştirme

Soru: “Yazarın bir konudaki kişisel görüşlerini samimi bir dille anlattığı tür” hangisidir?
A) Eleştiri
B) Deneme
C) Röportaj
D) Gezi yazısı

Çözüm:

• Deneme, yazarın özgürce fikirlerini aktardığı türdür.
• Eleştiri ve röportaj daha nesnel, gezi yazısı ise gözleme dayalıdır.

Cevap: B) Deneme

---

Soru 6: Gazete Çevresinde Gelişen Metinler

Soru: Aşağıdakilerden hangisi gazete çevresinde gelişen metin türlerinden biri değildir?
A) Fıkra
B) Söyleşi
C) Destan
D) Makale

Çözüm:

• Fıkra, makale, söyleşi gazetelerde yayımlanan türlerdir.
• Destan ise sözlü edebiyat ürünüdür.

Cevap: C) Destan

---

📌 Çözümlerle Öğrenilenler:

1. Roman → Sanatsal, Makale → Öğretici metindir.
2. Sanatsal metinler yaratıcılık ve estetik temellidir.
3. Anı ile otobiyografi karıştırılmamalıdır.
4. Masal ve destan kurmacadır; haber gerçekçidir.
5. Deneme kişisel, eleştiri analitik bir türdür.
6. Gazete türleri (fıkra, makale) güncel konuları işler.

🔍 Dikkat:

• Öğretici metinler: Makale, deneme, biyografi…
• Sanatsal metinler: Şiir, öykü, roman…
• Sözlü kültür: Destan, masal, efsane…