METİN TÜRLERİ

Hikaye:

Günlük hayatta yaşanmış veya yaşanması mümkün olayların gerçeğe uygun biçimde yer, zaman ve kişilere bağlı olarak anlatıldığı yazı türüne hikâye (öykü) denir.

Hikayenin başlıca özellikleri:

• Yaşanmış veya yaşanabilir bir olay anlatılır.
• Dar bir zaman dilimini kapsar.
• Karakter sayısı azdır.
• Serim, düğüm ve çözüm bölümlerinden oluşur

Olay:

Olay hikâyenin en temel unsurudur. Hikayenin kahramanının başından geçen olay ya da durumdur. Hikâyede genellikle bir olay anlatılır.

Kişiler ve varlık kadrosu:

Hikayede anlatılan olayı yaşayan kişi veya varlıklardır. Hikâyede bir ya da birden fazla kişi olabilir ama her hikâyenin sadece bir tane kahramanı (başkişisi) vardır.

Yer:

Olayın yaşandığı yerdir. Her olayın mutlaka yaşandığı bir yer vardır ama her hikâyede yer açık bir şekilde verilmemiş olabilir.

Zaman:

Olayın yaşandığı zaman dilimidir. Olayın yaşandığı zaman her hikâyede açık olarak verilmemiş olabilir.

Hikayede Anlatıcı

Hikâyede birinci kişili ve üçüncü kişili anlatım olmak üzere iki anlatıcı vardır:

Birinci Kişili Anlatım

Birinci kişili anlatımda yazar başından geçen bir olayı anlatır. Bu tür anlatımlarda birinci tekil (ben) veya birinci çoğul (biz) kişide çekimli cümleler kullanılır.

Örnek:

(ben) Sınavdan çıkmıştım. (ben) Omzumdan kalkan yükün hafifliğiyle caddede yürüdüm biraz. (ben) Yolda arkadaşlarıma rastladım. (biz) Bir çay bahçesinde oturup çay içtik.

üçüncü Kişili Anlatım

Üçüncü kişili anlatımda yazar olayın içinde değildir. Yazar olayları dışarıdan gözlemleyip aktaran kişidir. Bu tür anlatımlarda üçüncü tekil (o) ve üçüncü çoğul kişi (onlar) kullanılır.

Örnek:

(0) Sınavdan çıkmıştı. (o) Omzundan kalkan yükün hafifliğiyle caddede yürüdü biraz. (o) Yolda arkadaşlarına rastladı. (onlar) Bir çay bahçesinde oturup çay içtiler.

Fabl:

İnsanlar arasında geçen olayları hayvanlar, bitkiler ya da cansız varlıklar arasında geçiyormuş gibi gösteren ve bu yolla insanlara öğüt vermek istenen yazı türüdür

Fablların Özellikleri:

• Kahramanlar insan dışı canlı ya da cansız varlıklardır
• Amaç -özellikle de çocuklara- ahlaki anlamda ders vermektir.
• Çoğu fablın sonunda verilen bu ders açıkça belli edilir.
• Çocuklara hitap ettiğinden anlatımda sadelik vardır.

Masal:

Olağanüstü olaylarla süslü, olağanüstü kişilerin başından geçen, zaman ve yer kavramları belirli olmayan hayalî olayların anlatıldığı yazılara masal denir.

Masalların Özellikleri:

• Tekerleme ile başlar.
• Masallardaki olaylar gerçeğe uymaz. Yani olağanüstü olaylardır.
• Kahramanlar olağanüstü özelliklere sahipti;
• Yer ve zaman belli değildir.
• Eğitici bir özellik taşır.
• Masalların sonunda her zaman iyiler kazanır, kötüler cezalandırılır.
• Ulusal konulara yer verilmez, evrensel konular ve mesajlar içerir.

Haber Metni:

Bir olay ya da olgu üzerine edinilen bilgiye haber denir. Bu bilginin gazete, dergi gibi yayın organlarıyla ya da radyo, televizyon gibi iletişim araçlarıyla topluma sunulmak üzere yazılı metin hâline getirilmesine de haber metni adı verilir.

Haber Metninin Özellikleri:

• Haber metinleri nesnel olmalıdır, yorum yapılmamalıdır.
• Anlatımı yalın ve kısa olmalıdır. Süslü bir edebi dil kullanılmamalıdır.
• Bir haber yazısı 5N1K (kim, ne, nerede, ne zaman, nasıl, niçin?) sorularına cevap vermelidir.
• Tarafsız olmalıdır.
• Haber; ilginç, yeni, doğru ve herkesi ilgilendiren önemli bir olay olmalıdır.

Çözümlü Örnek Sorular:

Soru 1:

Aşağıdaki metin türlerinden hangisi bir olayı anlatır?

A) Masal
B) Fıkra
C) Şiir
D) Günlük

Çözüm: Masal, genellikle bir olay örgüsüne dayanarak kurgulanmış anlatılar sunar. Diğer seçeneklerde olay örgüsü değil, düşünce ve duygu ön plandadır.
Cevap: A

Soru 2:

Bir kişinin günlük yaşantısını ve duygularını yazdığı metin türü hangisidir?

A) Masal
B) Günlük
C) Roman
D) Tiyatro

Çözüm: Günlük (diğer adıyla “günce”), kişinin yaşadığı olayları ve hislerini günü gününe yazdığı metin türüdür.
Cevap: B

Soru 3:

Aşağıdakilerden hangisi tiyatro metinlerinin bir özelliğidir?

A) Şiir şeklinde yazılır.
B) Sahneleme amacıyla yazılır.
C) Kısa ve öz yazılır.
D) Günlük hayat anlatılır.

Çözüm: Tiyatro metinleri sahnelenmek amacıyla yazılan edebi türlerdir.
Cevap: B

Soru 4:

Aşağıdakilerden hangisi fabl türünün bir özelliğidir?

A) Hayvanlar konuşur ve insan gibi davranır.
B) Şiir şeklinde yazılır.
C) Tarihi olaylar anlatılır.
D) Günlük hayattan kesitler sunar.

Çözüm: Fabl türünde, hayvanlar ve bitkiler konuşarak insanlara özgü davranışlar sergiler ve bir ders vermek amacı güdülür.
Cevap: A

Soru 5:

Aşağıdaki metin türlerinden hangisi şiirsel ve kısa anlatıma dayanır?

A) Masal
B) Fıkra
C) Şiir
D) Hikaye

Çözüm: Şiir, duygu ve düşüncelerin ölçülü, ahenkli ve kısa bir biçimde ifade edildiği metin türüdür.
Cevap: C

Soru 6:

Aşağıdaki metin türlerinden hangisi genellikle “ders verici” ve “eğitici” nitelikte olur?

A) Roman
B) Fabl
C) Şiir
D) Anı

Çözüm: Fabl türünde genellikle ders verici ve eğitici nitelikte hikayeler anlatılır.
Cevap: B

Soru 7:

Bir yazarın hayatında yaşadığı olayları kendi ağzından anlattığı yazı türü aşağıdakilerden hangisidir?

A) Anı
B) Şiir
C) Tiyatro
D) Fıkra

Çözüm: Anı, yazarın geçmişte yaşadığı olayları anlattığı yazı türüdür.
Cevap: A

Soru 8:

Aşağıdaki metin türlerinden hangisi “gülmece” amacı taşır?

A) Masal
B) Fıkra
C) Roman
D) Günlük

Çözüm: Fıkra, genellikle kısa, mizahi anlatılarla insanları güldürmeyi amaçlar.
Cevap: B

Soru 9:

Aşağıdaki metin türlerinden hangisinde olaylar genellikle uzun ve ayrıntılı şekilde anlatılır?

A) Roman
B) Şiir
C) Fıkra
D) Masal

Çözüm: Roman türünde olaylar uzun, ayrıntılı ve derinlemesine anlatılır.
Cevap: A

Soru 10:

Aşağıdaki cümlelerden hangisi hikaye türüyle ilgili doğru bir bilgi verir?

A) Hikayeler daima gerçek olayları anlatır.
B) Hikayelerde uzun ve karmaşık olay örgüleri bulunur.
C) Hikayelerde bir olayın kısa ve öz anlatımı vardır.
D) Hikayeler sadece tarihi olayları konu alır.

Çözüm: Hikayeler, bir olayın kısa ve öz anlatımını içerir.
Cevap: C