Maddeyi Niteleyen Özellikler

1. Renk – Koku — Tat

Çevremizdeki maddelerden pek çoğunun kendine has rengi ve kokusu vardır. Örneğin: muz sarı renkli, çilek kırmızı renkli bir meyvedir. ikisinin de kendine özgü kokuları vardır. Ancak bazı maddeleri rengine ve kokusuna bakarak ayırt edemeyiz. Şeker ve tuz aynı renge sahip iki maddedir. Bu iki maddenin ayırt edilebilmesi için tatlarına bakılması gerekir.

2. Sert – Yumuşak

Sert maddeler büyük bir kuvvet etkisiyle bile kolay kolay sıkıştırılamayan maddelerdir. Demir çubuk, mermer, tahta gibi şekil verilmesi zor olan maddelere sert madde denir.

Küçük bir kuvvet etkisiyle sıkıştırılabilen maddelere yumuşak madde denir. Balon, silgi, pamuk, oyun hamuru gibi kolay şekil verebildiğimiz maddeler yumuşak maddelere örnektir.

I. Un ve pudra şekeri renkleriyle ayırt edilebilir.
II. Tuz ve şekeri tatlarına bakarak ayırt edebiliriz.
III. Odun, sert bir maddeyken sünger, yumuşak bir maddedir.
IV. Süt ve ayranı ayırt etmek için tadına bakmak gerekmez.

Yukarıdaki bilgilerden kaç tanesi doğrudur?
A) 2 B) 3 C) 4

Çözüm: Un ve pudra şekeri ile süt ve ayran aynı renkte olan maddelerdir. Bu nedenle renk, bu maddeler için ayırt edici bir özellik değildir. Bu maddeleri ayırt etmek için tuz ve şekerde olduğu gibi tatlarına bakmak gerekir. Odun, zor şekil verildiğinden sert; sünger, kolay şekil verildiğinden yumuşak maddedir.
Bu sebeple soruda sadece II ve III. ifadeler doğrudur. Cevap: B

3. Sağlam – Kırılgan

Kopmaya, kırılmaya ve parçalanmaya karşı dayanıklı olan maddeler sağlam maddelerdir. Örneğin: tahtadan yapılmış bir kaşık yere düştüğünde kırılmaz. Bu nedenle sağlam bir maddedir. Ancak cam bardak yere düştüğünde kırılır. Bu nedenle kırılgandır.

Her sert madde sağlam değildir. Sağlamlık ve sertlik farklı kavramlardır. Örneğin, cam bardak sert bir madde olmasına rağmen kırılgandır.

4. Berk – Esnek

Kuvvet uygulandığında şekli değişen, kuvvetin etkisi ortadan kalktığında eski şekline geri dönen maddelere esnek madde denir. Sünger, balon, lastik gibi maddeler esnek maddeye örnek olarak verilebilir. Kuvvet uygulandığında bükülemeyen maddeler ise berk madde olarak tanımlanır.

Demir kaşık, metal çivi, cam berk maddeye örnektir.

Aşağıdaki madde çiftlerinden hangisi berklik — esneklik özellikleri karşılaştırılarak ayrılabilir?

A) sünger — balon
B) balon – demir çivi
C) tahta masa – demir çivi

Çözüm: Sünger ve balon esnek madde iken demir çivi ve tahta masa berk maddedir. Sadece B seçeneğinde esnek ve berk maddeye örnek verilmiştir. Cevap: B

5. Pürüzlü – Pürüzsüz

Yüzeyi çıkıntılı olan maddeler pürüzlü madde iken yüzeyi çıkıntılı olmayan maddeler pürüzsüzdür. Zımpara kâğıdına ya da ağaç kabuğuna dokunduğumuzda pürüzlü olduğunu anlarız. Buz, cam ya da cilalı bir masa ise pürüzsüz maddedir.

Bazı Maddelere Karşı Neden Dikkatli Olmalıyız?

Gün içerisinde pek çok madde ile temas hâlinde oluruz. Bu maddeleri beş duyu organımızla ayırt ederiz. Ancak bazı maddelerin renkleri ya da görüntüsü birbirine çok benzer. Bu durumda maddeyi ayırt etmek güçleşir. Peki, böyle zamanlarda ne yapmak doğru olur? Aşağıdaki gazete haberlerini okuyarak düşünelim.

Haberlerde tam olarak ne olduğunu bilmediğimiz maddelerin tadına bakıldığında yaşanılan sıkıntılardan bahsedilmiştir. Bu nedenle maddelerle çalışırken bazı güvenlik önlemleri almalıyız.

Bunlar:

• Ellerimizi sabun dışında başka bir madde ile yıkamamalıyız.
• Temizlik maddelerini koklamamalı. kullanırken koruyucu eldiven giymeliyiz.
• İçinde ne olduğunu bilmediğimiz sıvıları kesinlikle koklamamalı. tatmamalı ve dokunmamalıyız.
• Kolonyanın tadına bakmamalıyız.
• Büyüklerimize sormadan hiçbir ilacı kullanmamalıyız.
• Yanıcı ve yakıcı maddelere yaklaşmamalıyız.

Maddelerle Çalışırken Uyulması Gereken Kurallar

Çevremizdeki maddeleri ve bunlara ait özellikleri daha iyi anlayabilmek için fen bilimleri laboratuvarlarını kullanabiliriz. Burada bireysel ya da grup halinde çeşitli inceleme ve gözlemler yapabiliriz. Ancak bunları yaparken kendimiz ve arkadaşlarımız için dikkat etmemiz gereken bazı kurallar vardır. Örneğin; incelemek istediğimiz herhangi bir maddenin tadına bakmak tehlikeli olabilir. işte bu nedenle laboratuvar ortamında güvenliğimizi sağlamak için laboratuvar kurallarına uymalıyız.

• İnceleme ve gözlem sırasında üzerimize bulaşabilecek ya da dökülebilecek maddelerden korunmak için önlük giymeliyiz.
• Yapacağımız çalışmayla ilgili önceden bilgi sahibi olmalıyız.
• Çalışma sırasında düzeni bozacak ya da arkadaşlarımızı rahatsız edecek davranışlarda bulunmamalıyız.
• Kullanılacak araç gereç ve her türlü malzemeyi öğretmenden izin alarak kullanmalıyız.
• Laboratuvara yiyecek ve içecek getirmemeliyiz.
• Yaptığımız çalışma sonrasında kullandığımız malzemeleri yerlerine kaldırmalıyız.
• Çalışma ortamını temiz bırakmalıyız.

Laboratuvarda ya da etkinliği gerçekleştirdiğimiz diğer ortamlarda üzerimize düşen sorumlulukları yerine getirmeliyiz. Böylece hem yapılan etkinlikten zevk alır hem de konuyu daha iyi anlamış oluruz.