Maddenin Hâl Değişimleri

Maddelerin ısı olarak ya da ısı vererek, bulundukları hâlden başka bir hâle geçmesine hâl değişimi denir. Maddeler ısı aldığında tanecikleri daha hızlı hareket eder ve genellikle tanecikler arası uzaklık artar, madde daha fazla yer kaplar ve hacmi artmış olur.

Katı maddelerin ısı alarak sıvı hâle geçmesine erime denir. Sıvı maddenin dışarıya ısı vererek katı hâle geçmesine donma denir. Erime ve donma olayları birbirinin tersi hâl değişimleridir.

Sıvı maddelerin ısı alarak gaz hâle geçmesine buharlaşma, gaz hâlindeki maddelerin ısı vererek sıvı hâle geçmesine yoğuşma denir.

Katı maddelerin ısı alarak sıvı olmadan gaz hâline geçmesine süblimleşme, gaz hâlindeki maddelerin ısı vererek sıvı olmadan doğrudan katı hâle geçmesine kırağılaşma denir.

Maddeler hâl değiştirdiğinde taneciklerinin hareket türleri, hareketliliği ve tanecikleri arasındaki boşluk değişir. Örneğin, buz katı bir maddedir ve tanecikleri arasındaki boşluk yok denecek kadar azdır, tanecikleri sadece titreşim hareketi yapar, belirli şekli ve hacmi vardır. Buz eriyip su olduğunda tanecikleri arasındaki boşluk artar, tanecikleri titreşim hareketinin yanında dönme ve öteleme hareketlerini de yapmaya başlar. Belirli hacmi vardır fakat belirli bir şekli olmaz.

Dikkat: Maddeler hâl değiştirdiğinde taneciklerinin hareketliliği. tanecikler arasındaki boşluk ve taneciklerin hareket türleri değişir.

Çözümlü Örnek:

Pınar, Sekil I’deki kabı misketlerle ağzına kadar dolduruyor. Daha sonra kap taşmayacak şekilde kaba önce kum. sonra da su ilave ediyor.

Pınar, yaptığı bu etkinlikle aşağıdakilerden hangisini modelleyerek açıklayamaz?

A) Misketleri kullanarak maddelerin taneciklerden oluştuğunu
B) Misketlerin arasındaki boşlukları kum ve su ile doldurarak maddelerin tanecikleri arasında boşluklar olduğunu
C) Kum ve su ilave ettiği hâlde, kabın seviyesinin değişmemesi ile madde taneciklerinin birbiri içindeki boşluklara dağılabileceğini
D) Katı ve sıvıların sıkıştırılamayıp, gazların sıkıştırılabileceğini

Pınar’ın yaptığı etkinlikte misketler maddenin taneciklerini temsil etmektedir. Misketlerin arasındaki boşluklar maddenin tanecikleri arasında boşluk olduğunu. boşlukların başka maddelerle doldurulması ise maddelerin birbiri içinde çözündüğünde; birbirlerinin tanecikleri arasındaki boşlukları doldurduğunu modellemektedir. Buna göre Pınar A, B ve C seçeneklerini bu etkinlikle modellemiştir. Ancak D seçeneğini modellemek için farklı bir etkinlik yapmalıdır.