Kavramlar;

• Tanecikli yapı
• Boşluklu yapı
• Öteleme
• Titreşim
• Hal değişimi

Kütlesi ve hacmi olan, uzayda yer kaplayan, tanecikli yapıdaki her varlığa “madde” denir.

Maddenin 3 halini hal değişimi ile ifade edersek:

Tanecik yapılarına göre; en düzenli yapı katı madde iken, en düzensiz yapı ise gaz maddedir.

Maddenin hal değişimi sırasında katı madde sıvı ve gaz hale geçerken tanecikler arası çekim kuvveti azalır ve tanecikler düzensiz hale gelir.

Sıvı halden gaz haline geçerken de aynı durum söz konusudur.

Çevremizde yer alan pek çok varlık madde olarak adlandırılabilir. Örneğin; solup alıp verdiğimiz hava, yazı yazdığımız kalem, su içtiğimiz bardak bunların hepsi birer maddedir.

Bilgi: Işık, ısı, ses gibi kavramlar madde değildir. Enerji türü olan bu kavramların hacmi ve kütlesi olamadığından madde olarak adlandırılamaz.

Katı maddelerin belirli bir şekli ve hacmi varken sıvıların ve gazların belirli bir şekli yoktur. Konuldukları kabın şeklini alırlar.

Katı, sıvı ve gaz halindeki tüm maddeler tanecikli ve boşluklu yapıya sahiptir. Verilen katı, sıvı ve gaz madde örneklerinde tanecikleri birbirine en yakın olan maddeler pamuk, bilye, beton ve metal iken; tanecikleri en uzak maddeler hava, doğalgaz, oksijen karbondioksittir.

Madde ısı aldıkça tanecikleri arasındaki boşluk ARTAR.

Madde ısı verdikçe tanecikler arasındaki boşluk AZALIR.

Maddenin hal değişimi sırasında madde yapısına göre titreşim, dönme ve öteleme hareketlerini yapar.

Katı maddeler titreşim sıvı ve gaz maddeler ise titreşim, dönme, öteleme hareketlerini gerçekleştirir.

• Öteleme ve dönme sadece sıvı ve gaz maddelerde gözlenir.

Tanecikler arası boşluk fazla olduğundan gaz maddeler sıkıştırılabilme özelliğine de sahiptirler.

100 cm3 hacmindeki, hareketli parça ile kapatılmış kapta A gazı yer almaktadır. A gazı, hareketli parça ileri doğru itilerek sıkıştırıldığında hacmi azalır, sıkıştırılmış olur. Bu durum gazların sıkıştırılabilme özelliğini açıklamaktadır.

Katıların Tanecikli Yapısı

Katı maddelerin tanecikleri birbirine yakın ve düzenlidir. Tanecikler arası boşluk yok denecek kadar azdır, Katı maddeler de kendi aralarında boşluklu yapılarına göre düzenli olarak ayrışabilirler.

Yukarıdaki görsellerde her 3 madde de katı olmasına rağmen pamuk daha boşluklu bir yapıya sahiptir. Bu nedenle daha esnek bir yapısı vardır.

• Katı maddeler SIKIŞTIRILAMAZLAR.
• Katı tanecikler sadece TİTREŞİM hareketi yapar.

Sıvıların Tanecikli Yapısı

Sıvı maddelerin tanecikleri katı maddelerde olduğu gibi çok düzenli değildir. Fakat tanecikler birbirine yakın ve temas halindedir.

Katı maddelere göre daha çok boşluk bulundururlar. Katılarda olduğu gibi sıvı maddelerde SIKIŞTIRILAMAZLAR. Sıvı tanecikleri titreşim, dönme ve öteleme hareketi yapabilirler.

Portakal suyu ve sıvı yağ tanecikleri titreşim, dönme ve öteleme hareketi sırasında birbirlerine temas etmek koşulu ile yer değiştirirler.

• Sıvı maddelerin düzenli bir yapısı yoktur.

Gazların Tanecikli Yapısı

Gaz maddelerin tanecikleri bir birilerinde bağımsız hareket ederler. Sıvı ve katı maddelerde olduğu gibi tanecikler arasında temas yoktur.

Yukarıda verilen görselde gözlemlediğimiz gibi sis gaz formunda bir madde olduğundan bulunduğu alanın tamamına yayılır.

Sadece gaz olan maddeler SIKIŞTIRILABİLİRLER,

Kola, gazoz gibi maddeler gazların sıkıştırılma özelliğinden yararlanılarak kapalı kaplarda üretilmektedirler. Kabin içerisinde yer alan karbondioksit gazı sıkıştırılarak kabın hacimde dağıtılır. Kapağı açılan içecekten çıkan gaz hava
ortamına dağılarak daha fazla hacim kaplamış olur.

Gazlar öteleme, titreşim ve dönme hareketi yaparlar.

Gazlar sıkıştırılabilir ve genleşebilir.

L, M, T ve K olayları maddenin ısı alması ya da ısı vermesi ile gerçekleşen hal değişimlerini temsil etmektedir.

Buna göre madde hangi hal değişimleri sırasında daha düzenli hale geçer?

A) L ve M  B) M ve T
C) T ve K   D) K ve L

çözüm:

Madde

L -› erime

M -› buharlaşma

T -› donma

K -› yoğuşma

hal değişimlerini gerçekleştirmiştir. Bu durumda maddenin ısı verdiği T ve K hal değişimleri daha düzenli hale geçtiği durumlardır. Tanecikler arası boşluk azalır. Cevap “C” olacaktır.

Yukarıdaki olaylarda hal değişimleri söz konusudur. Hangi hal değişimi sırasında madde bulunduğu halden daha düzenli hale geçer?

A) Buzun erimesi

B) Suyun buharlaşması

C) Yağmur oluşumu

D) Naftalinin süblimleşmesi

Buzun erimesi, naftalinin süblimleşmesi ve suyun buharlaşması ısı alarak gerçekleşen hal değişimleri olduğundan maddeler daha düzensiz hale geçer. Fakat yağmur oluşumu gaz maddenin daha düzenli hal olan sıvı hale geçmesi olayıdır. Isı vererek gerçekleşen bu olayda maddenin tanecikleri birbirine yakınlaşır. Cevap “C”