Lozan Barış Antlaşması (24 Temmuz 1923)

Mudanya Ateşkesinden sonra İtilaf Devletleri, TBMM’yi İsviçre’nin Lozan kentinde toplanacak olan barış konferansına davet ettiler.

Lozan Barış Konferansı’nda TBMM’yi Dış İşleri Bakanı İsmet Paşa başkanlığındaki Türk heyeti temsil etti. Konferansa Türk heyeti ile İngiltere, Fransa, Yunanistan, Japonya ve Yugoslavya katıldı. Boğazların statüsü konusunda ise Rusya ve Bulgaristan dahil oldu. ABD ise konferansa gözlemci sıfatıyla katıldı.

Lozan Konferansı’nda taviz verilmeyecek konular:

Türk Devleti’nin bağımsızlığının tanınmasını sağlamak

Türk topraklarında bir Ermeni devletinin kurulmasını engellemek

Kapitülasyonların kaldırılmasını sağlamak

Yapılan görüşmeler neticesinde İtilaf Devletleri, Türk heyetine bir barış taslağı sundular. Türk heyeti tasarıda yer alan Türkiye ile Yunanistan arasında Türk ve Rum nüfusun mübadelesinde anlaşmaya vardı. Türk – Yunan sınırı ve Ege Adaları sorunu çözüldü. Türkiye – Suriye sınırı çözüme kavuştu. Ege Denizi’ndeki On iki Ada İtalya’ya bırakıldı. Çanakkale ve İstanbul boğazlarının serbestçe geçişe açılması, boğazlar çevresinde 20 kilometrelik bölümün silahtan arındırılması kabul edildi. Ancak tasarıda yer alan kapitülasyonların devam edeceği ile ilgili hükmü Türk heyeti kabul etmedi. İtilafların kapitülasyonların devamı konusunda ısrar etmeleri görüşmelerin kesilmesine neden oldu. İsmet Paşa Türk heyetiyle birlikte İstanbul’a geri döndü. İtilaf Devletleri’nin isteği üzerine 23 Nisan 1923’te Lozan Barış Görüşmeleri tekrar başladı. Yapılan görüşmeler sonunda 24 Temmuz 1923’te Lozan Barış Antlaşması imzalandı.

Lozan Barış Antlaşması’nda Alınan Kararlar

1. Sınırlar

a) Irak Sınırı: Türkiye ile İngiltere arasında daha sonradan yapılacak ikili antlaşmaya bırakılmıştır.

b) Yunan Sınırı: Meriç Nehri sınır olarak kabul edildi. Karaağaç savaş tazminatı olarak Türkiye’ye verildi.

Yorum : Karaağaç’ın Türkiye’ye savaş tazminatı olarak verilmesi, Türkiye’nin galip devlet olduğunun, Yunanistan’ın suçlu devlet olduğunun göstergesidir.

c) Suriye Sınırı: 20 Ekim 1921’de Fransa ile yapılan Ankara Antlaşması ile belirlenmiştir.

d) Doğu Sınırı: Kafkas Cumhuriyetleri ile yapılan Kars Antlaşması esas alınmıştır.

2. Ege Adaları

Bozcaada ve Gökçeada hariç Ege Adaları silahsızlandırılmak şartıyla Yunanistan’a verilmiştir. 12 Ada ve Rodos İtalya’ya bırakılmıştır.

Not: Lozan’da çözümlenemeyen tek konu Irak sınırı olmuştur.

3. Kapitülasyonlar

Tüm sonuçlarıyla birlikte kaldırılmıştır.

4. Dış Borçlar

Türkiye üzerine düşen borçları taksitler halinde ödemeyi kabul etmiştir.

5. Boğazlar

Boğazlar, başkanı Türk olan uluslararası bir komisyonca yönetilecektir.

Boğazların her iki yakasındaki 15’er kilometrelik alan silahsızlandırılacaktır.

Boğazlar ticaret gemilerine açık olacak, savaş gemilerine tonaj sınırlaması getirilecektir.

İstanbul 6 hafta içinde boşaltılarak Yeni Türk Devleti’ne teslim edilecektir.

6. Ermeni Yurdu

Türkiye sınırları içinde yaşayan Ermeniler Türk vatandaşı sayılmış böylece Ermeni yurdu tartışmalarına son verilmiştir.

7. Patrikhane

Patrikhanenin dini yetkilerinin devam etmesine, Rumları temsil etme hakkının sona ermesine karar verilmiştir.

8. Yabancı Okullar

Yabancı okulların Türk Devleti’nin koyacağı yasalar çerçevesinde varlıklarını sürdürmelerine karar verilmiştir. Ayrıca yabancı okulların programı ve öğretiminin Türk Milli Eğitimi’nce belirlenmesi kararlaştırılmıştır.

9. Azınlıklar

Türk devleti sınırları içinde yaşayan herkes Türk vatandaşı sayılmıştır.

10. Nüfus Mübadelesi

Türkiye’de bulunan Rumlarla, Yunanistan’da kalan Türklerin değişimi yapılacak ancak 30 Ekim 1918’den önce İstanbul’a yerleşmiş bulunan Rumlar ile Batı Trakya Türkleri bu değişimin dışında kalacaktır. Lozan Barış Antlaşması’nın TBMM tarafından onaylanmasından sonra 6 Ekim 1923’te İstanbul İşgal kuvvetleri tarafından İstanbul’dan ayrıldı. Misakımilli büyük ölçüde gerçekleşmiş oldu.

Önemi ve Sonuçları:

Askeri başarılar Lozan Antlaşması’yla siyasi başarıya dönüşmüştür.

Türk ulusu açısından I. Dünya Savaşı’nı bitiren antlaşmadır.

İtilaf Devletleri Misak-ı Milli’yi ve Türkiye’nin bağımsızlığını kabul etmiştir.

I. Dünya Savaşı sonunda imzalanan antlaşmalar içerisinde geçerliliğini hala koruyan tek antlaşmadır.

* Lozan Barış Antlaşması’nın uzun süre varlığını korumasında eşitlikçi olması ve sorunlara akılcı çözümler getirmesi etkili olmuştur.