Yer kabuğu tıpkı bir yap bozun parçaları gibi birbirine geçmiş haldedir, Bu parçalardan bir kısmı kıtasal, bir kısmı ise okyanusal kabuk parçalarıdır. Buna göre, karalarda ve okyanus tabanlarında devam eden yer kabuğu parçalarına levha denilmektedir. Yer kabuğunun günümüzdeki şeklini almasıyla ilgili en çok kabul gören görüş “Kıtaların Kayma Teorisi” denilen levha tektoniğidir. 1912 yılında Alman bilim adamı Alfred Wegener’in ileri sürdüğü teoriye göre, kıtalar önceleri tek parça kıta halindeki “Pangea”nın parçalanması sonucu irili ufaklı plaka veya Ievhalara dönüşmüştür. Levhaların bir kısmını kıtalar, bir kısmını okyanus tabanlarındaki bölümleri oluşturmaktadır. Bu teoriye göre günümüzden yaklaşık 250 milyon önce kıtalar daha çok Güney Yarım Küre ‘de yer alan Pangea adı verilen bir kıtadan ve Pantalasia adı verilen büyük bir okyanustan oluşmaktaydı. I. Jeolojik zamanda Pangea ikiye ayrılarak bir bölümü kuzeye kaymış ve Asya, Avrupa, Kuzey Amerika kıtalarını içine alan Lawrasia karasını oluşturmuştur. Güneye doğru kayanlar ise Afrika, Güney Amerika, Avustralya ve Antarktika’nın oluşturduğu Gondwana kütlesini oluşturmuştur. Bu iki kara parçasının arasında ise Tetis denizi adı verilen büyük bir su kütlesi yer almaktaydı.

Kıtaların kayması teorisini destekleyen örnekler;

• Farklı kıtalarda aynı canlı fosillerinin görülmesi; örneğin Orta Afrika’nın batısı ile Güney Amerika’nın doğusunda aynı canlı fosillerinin bulunması
• Güney Amerika’nın doğu kıyılarının girinti ve çıkıntılarının Orta ve Güney Afrika’nın batı kıyılarının girinti ve çıkıntılarının birbirini tamamlar nitelikte olması
• Kuzey Atlantik’in iki yakasındaki sıradağların; Appalash, Grönland doğusu ile Atlas dağları, İngiltere ve İskandinav dağlarının birbirinin devamı olması
• I. Zamana ait buzul izlerinin Güney Afrika, Arjantin ve Antarktika’da rastlanması bu kıtaların Güney Kutbu’na yakın ve birleşik halde olduğunu kanıtlamaktadır.

Levhaların sınırları

• Fay hatları ve büyük graben sistemleri
• Okyanus hendekleri (Derin deniz çukurları
• Okyanus ortası sırtları
• Genç kıvrım dağları

Levha sınırları yerkabuğunun en zayıf ve en hareketli alanlarıdır. Levhaların sınırlarıyla;

• Deprem bölgelerinin,
• Aktif volkanların,
• Sıcak su kaynaklarının (kaplıca, ılıca, gayzer gibi jeotermal kaynakların)

dağılışı arasında paralellik vardır.

Levhaların hareketleri günümüzde de devam etmektedir. Bu hareket yılda 4 mm – 18 mm arasında değişmektedir. Bu hareketler kıtaların parçalanmasına ve oluşmasına, deniz ve okyanusların ortaya çıkmasına, volkan patlamalarına ve depremlere yol açar. Levhalar uzaklaşma, yaklaşma ve yanal şeklinde hareket etmektedir.

Uzaklaşan levhalar sınırlarında;

• Sığ depremler
• Graben ve yarıklar(riftler)
• Volkanizma ve volkanik adalar
• Okyanus sırtları oluşur.

Yaklaşan levha sınırlarında;

• Sıradağlar
• Depremler
• Volkanik faaliyetler
• Okyanus hendekleri
• Okyanus havzalarının kapanması gibi

olaylar görülür.

Anadolu Levhası

Avrasya levhası, Arap levhası, Afrika Levhası, Egeit levhası tarafından çevrelenen Anadolu’nun büyük kısmını kapsayan yerkabuğu parçasıdır. Anadolu levhasının kuzeyinde Avrasya levhası, güneyinde Arap levhası ve Afrika levhası yer alır. Afrika levhası 18 mm/yıl hızla kuzeybatıya doğru hareket ederek Anadolu levhasına baskı uygular. Bu baskı Anadolu’nun batıya doğru hareket etmesine yol açar. Anadolu Ievhasının Avrasya levhasıyla sınırını Kuzey Anadolu Fay Hattı belirler. Bu hatta Anadolu 25 mm/yıl hızla batıya doğru hareket eder. Anadolunun Arap levhasıyla karşılaşma alanı Doğu Anadolu Fay Hattı’dır. 558 km uzunluğundaki fay, Bingöl Karlıova’dan İskendurun Körfezi’ne kadar uzanır. Burada Doğu Afrika fay hattının devamı olan Ölüdeniz fayı ile birleşir. Fay hatları büyük depremlerin oluştuğu alanlardır.

Çözümlü Örnek Test Soruları: Levha Tektoniği

Soru 1:

Levha tektoniği teorisine göre, yerkabuğu hangi parçalardan oluşur?
A) Sadece okyanus tabanlarından
B) Sadece karalardan
C) Farklı büyüklükteki levhalardan
D) Magma ve lavlardan

Cevap: C
Çözüm: Levha tektoniği teorisi, yerkabuğunun ve üst mantonun farklı büyüklükteki levhalardan oluştuğunu ve bu levhaların hareket ettiğini açıklar.

Soru 2:

Levhalar arasındaki hareket hangi doğal afete yol açabilir?
A) Kasırga
B) Deprem
C) Erozyon
D) Çölleşme

Cevap: B
Çözüm: Levhalar arasındaki sürtünme, sıkışma veya ayrılma hareketi sonucu deprem meydana gelir. Bu olay levha sınırlarında sık görülür.

Soru 3:

Hangi levha hareketi sonucunda okyanus ortası sırtları oluşur?
A) Yaklaşma hareketi
B) Uzaklaşma hareketi
C) Yanal kayma hareketi
D) Çökme hareketi

Cevap: B
Çözüm: Levhaların birbirinden uzaklaştığı yerlerde magma yüzeye çıkar ve okyanus ortası sırtlarını oluşturur.

Soru 4:

Levha sınırlarında yan yana kayan levhaların oluşturduğu fay tipine ne ad verilir?
A) Bindirme fayı
B) Normal fay
C) Transform fay
D) Ters fay

Cevap: C
Çözüm: Yanal kayma hareketi yapan levhaların oluşturduğu faylara transform fay denir. Bu hareket sırasında büyük depremler oluşabilir.

Soru 5:

Himalaya Dağları’nın oluşumu hangi levha hareketiyle açıklanır?
A) Uzaklaşma
B) Yanal kayma
C) Yaklaşma
D) Çökme

Cevap: C
Çözüm: Hindistan levhasının Avrasya levhasına çarpması sonucu Himalaya Dağları oluşmuştur. Bu durum yaklaşma hareketine örnektir.

Soru 6:

Levhaların hareket etmesine neden olan güç nedir?
A) Rüzgarın etkisi
B) Gelgit olayları
C) Magmanın konveksiyon akımları
D) Yerçekimi

Cevap: C
Çözüm: Mantodaki magmanın konveksiyon akımları, levhaların hareket etmesine neden olan temel güçtür.

Soru 7:

Okyanus levhasının kıta levhasının altına daldığı bölgelere ne ad verilir?
A) Sırt bölgesi
B) Dalma-batma bölgesi
C) Transform bölge
D) Rift vadisi

Cevap: B
Çözüm: Okyanus levhasının kıta levhasının altına daldığı yerlere dalma-batma bölgeleri denir. Bu bölgelerde volkanik dağlar ve derin deniz hendekleri oluşur.