Aydınlanmak için kullandığımız ampul ve lambalar elektrik enerjisini ışık enerjisine çeviren araçlardır. Ampuller içlerindeki dirençten (flaman) akım geçirildiğinde direncin ısınması sonucunda ışık vermeye başlayan araçlardır.

Akım geçen flamanın sıcaklığı artınca akkor hale gelerek çevresine ışık vermeye başlar. Flamanlar direnci çok büyük olan tungsten metalinden yapılır. Tungstenin erime sıcaklığı çok yüksek olduğundan erimez ve ışık verir.

Lambanın harcadığı elektrik enerjisinin çoğu ısı enerjisine dönüşür. Fakat biz ışık enerjisi olan kısmını kullanırız. Bundan dolayı ampullerin verimi düşüktür. Işık veren diğer lamba çeşidi de floresan lambalardır.

Floresan lambalar içindeki civa atomunun elektrik enerjisiyle uyarılması sonucu ışıma yapmasıyla ışık verir. Verimi yüksektir. 100 watt gücündeki akkor lambanın verdiği ışık ile 25 watt gücündeki floresan lambanın verdiği ışık hemen hemen aynı parlaklıktadır.

Lambaların parlaklığı gücüne bağlıdır. 100 watt lık lamba aydınlatma lambası olarak kullanılırken, 10 watt lık lamba gece lambası olarak kullanılır.

Bir lambanın ışık verebilmesi için üzerinden akım geçmesi gerekir. Lambanın üzerinden akım geçmesi için uçları arasındaki potansiyel farkı sıfır olmamalıdır. Lamba kısa devre olmuşsa ışık vermez. Lambanın akkor teli kopmuşsa ışık vermez.

Şekildeki elektrik devresinde X anahtarı açıkken K ve L lambaları ışık vermektedir. X anahtarı kapatıldığında K lambası kısa devre olduğundan ışık vermez. L ışık vermeye devam eder. Y anahtarı açıldığında üreteç lambalara akım veremediğinden dolayı iki lambada ışık vermez.

Lambaların parlaklığı gücü ile doğru orantılı olduğunu öğrenmiştik. Lambalar özdeş ise dirençleri eşit demektir. Bundan dolayı özdeş lambaların ışık şiddeti karşılaştırılırken üzerinden geçen akıma ya da uçları arasındaki potansiyel farka bakmak yeterlidir.

Buradan da anlaşıldığı gibi lambanın uçları arasındaki potansiyel fark artıyorsa parlaklığı artar, azalıyorsa parlaklığı azalır.

Aşağıdaki resimde olduğu gibi lambaya tek pil, iki pil ve üç pil takıldığında lambanın parlaklığının nasıl değiştiği açıkça görülmektedir. Buradan anlaşılacağı gibi lambanın uçları arasındaki potansiyel fark arttıkça lambaların parlaklığı artmaktadır.

Şekil I deki devre aynı üretece Şekil II deki gibi bağlanıyor. Şekil I de K nin gerilimi 2V, L ve M nin gerilimi V dir. Şekil II de ise K, L, M nin gerilimleri V olur. K nin uçları arasındaki gerilim azalacağından parlaklığı azalır, L ve M nin uçları arasındaki gerilim değişmediğinden parlaklıkları değişmez.

Resimde seri bağlı lambalar görülmektedir. Lambalardan geçen akım eşit olduğundan dolayı eşit parlaklıkta ışık vermektedir. Deneyimizde lambalardan birisi sökülürse diğer lambanın gerilimi artacağından dolayı üzerinden geçen akım da artacaktır ve parlaklığı artacaktır.

Lambaların Parlaklığı Konu Anlatımı Video

Lambaların Parlaklığı Çözümlü Sorular Video

Çözümlü Örnek Test Soruları

Konu: Lamba Nedir? Lambaların Parlaklığı Nelere Bağlıdır? (10. Sınıf Fizik)

1. Bir lambanın parlaklığı hangi faktörlere bağlıdır?
A) Uygulanan gerilim ve akım
B) Direnç ve elektriksel güç
C) Lambanın bağlı olduğu devre elemanları
D) Hepsi

Çözüm:
Lambanın parlaklığı, ona uygulanan gerilim (V) ve üzerinden geçen akım (I) ile doğrudan ilişkilidir. Ayrıca, direnç (R) ve elektriksel güç (P = V²/R veya P = I²R) de parlaklığı etkiler. Devrede kullanılan elemanlar (pil, dirençler, devre bağlantıları vb.) da lambanın parlaklığını değiştirebilir.
Cevap: D

2. Aynı modelden iki özdeş lamba, aynı üretece bağlandığında, seri ve paralel bağlandığında hangi durumda daha parlak yanar?
A) Seri bağlandığında daha parlak yanar.
B) Paralel bağlandığında daha parlak yanar.
C) İki durumda da parlaklık aynıdır.
D) Bağlantı şekli parlaklığı etkilemez.

Çözüm:
Lambalar seri bağlandığında toplam direnç artar ve her lambaya düşen gerilim azalır, bu nedenle parlaklık düşer. Paralel bağlandığında ise her lamba doğrudan üreteçten tam gerilimi alır ve daha parlak yanar.
Cevap: B

3. Bir lambanın gücü 40 W ve çalışma gerilimi 220 V ise, lambanın direnci yaklaşık kaç ohm’dur?
A) 440
B) 1100
C) 1210
D) 2200

Çözüm:
Elektriksel güç formülü:
P = V² / R

Verilen değerler:
P = 40 W, V = 220 V

R = (220 × 220) / 40 = 48400 / 40 = 1210 ohm

Cevap: C

4. Bir devrede lambanın parlaklığını artırmak için aşağıdakilerden hangisi yapılmalıdır?
A) Lambanın direnci artırılmalıdır.
B) Uygulanan gerilim azaltılmalıdır.
C) Lambaya uygulanan güç artırılmalıdır.
D) Devreye daha fazla direnç eklenmelidir.

Çözüm:
Lambanın parlaklığı, ona uygulanan elektriksel güce bağlıdır. Güç, P = V² / R veya P = I²R formülleri ile hesaplanır. Daha yüksek güç lambanın parlaklığını artırır. Gerilim artırıldığında veya daha düşük dirençli bir lamba kullanıldığında parlaklık artar.
Cevap: C

5. Bir lamba, 10 ohm’luk bir dirençle seri bağlandığında 12 V gerilim altında 0.5 A akım çekiyor. Lambanın gücü kaç watt’tır?
A) 3 W
B) 6 W
C) 12 W
D) 24 W

Çözüm:
Güç formülü:
P = V × I

Verilenler:
V = 12 V, I = 0.5 A

P = 12 × 0.5 = 6 W

Cevap: B