Laik Devlet Düzenine ve Rejime Karşı Tepkiler
I. Şeyh Sait isyanı (13 Şubat 1925)
17 Kasım 1924’te kurulan Terakkiperver Cumhuriyet Fırkasının, “Halkın dinine saygılı olma” paralelinde parti programına yer vermesini fırsat bilen çevrelerin, “dini duyarlılık” üzerinden halkın galeyana getirilmesini amaçladıkları isyandır.
Misak-ı Millî sınırları içinde yer alan Musul üzerinde çıkarları olan İngiltere’nin, halkın dinî duygularını casusluk faaliyetleri ile kışkırtması ve dinî duyarlılığı yüksek olan halkın kışkırtılması sonucu çıkan isyandır.
13 Şubat 1925’te Elazığ’ın Eğil Bucağı köyünde çıkan isyan Elazığ, Bitlis ve Muş’a kadar yayılmıştır. İsyancılar Erzurum ve Diyarbakır’a kadar olan bölgede etkilerini giderek artırmış ve isyanı bastırmakta çaresiz kalan Fethi Bey Hükümeti istifa etmiştir.
İsmet Paşa tarafından yeni kurulan hükümet;
- ordu unsurlarını isyancılar üzerine gönderme,
- sıkıyönetim ilan etme,
- 4 Mart 1925’te “Takrir-i Sükun Yasası’nı” çıkarma
- tutumlarıyla huzuru sağlamaya çalışmıştır.
- 15 Nisan 1925’te isyan bastırılmış, isyanla ilişkili olduğu düşünülen Terakkiperver Partisi 5 Haziran 1925’te kapatılmış, Terakkiperver Fırkası üyelerinden bazıları ömür boyu siyasetten men edilmiştir.
Bilgi: Şeyh Sait İsyanı, Musul’un Misak-ı Millî doğrultusunda çözülememesine neden olmuştur.
II. Mustafa Kemal Paşa’ya Suikast Teşebbüsü (16 Haziran 1926)
Ziya Hurşit, Laz İsmail, Gürcü Yusuf ve Çopur Hilmi gibi bir grubun yapacağı suikast sonrası Giritli Şevki de onları motorla Sakız Adası’na kaçırmayı planlanmıştır.
Mustafa Kemal’in İzmir’e geliş gününün bir gün gecikmesi ve Giritli Şevki’nin vazgeçmesi suikast girişimini sonuçsuz bırakmıştır.
İstiklâl Mahkemelerinde suçlu görülenler cezalandırılmıştır.
III. Kubilay (Menemen) Olayı (23 Aralık 1930)
23 Aralık 1930’da Derviş Mehmet öncülüğünde, halkın dinî duygularını kullanılarak laik düzene ve yapılan inkılaplara tepki olarak çıkan isyandır.
Öğretmen Asteğmen Kubilay ve iki bekçi Menemen’de isyancılar tarafından öldürülmüştür.
Devlet isyanı kısa sürede bastırmıştır.
Bilgi: TBMM’ye karşı çıkarılan isyanları bastırmak için 18 Eylül 1920’de kurulan İstiklal Mahkemeleri; rejim karşıtı isyan olarak görülen Şeyh Sait İsyanı’na karışanları cezalandırmak amacıyla yeniden işlerlik kazanmıştır.
