A. KÜRESEL ÖRGÜTLER

1. Siyasi Örgütler

Birleşmiş Milletler

24 Ekim 1945 yılında, 51 ülkenin bir araya gelmesiyle New York’ta Birleşmiş Milletler kurulmuştur.

Kuruluş Amacı: II. Dünya Savaşı’nı kazanan ülkeler tarafından savaş sonunda ortaya çıkabilecek anlaşmazlıkları
çözmek, dünyada barış ve güvenliği korumak, ulusların kendi kaderlerini belirlemelerini sağlamaktır. Birleşmiş Milletlerin diğer amaçları arasında uluslararası düzeydeki ekonomik, toplumsal ve kültürel sorunları çözmek ve farklı ülkeler arasında dostluk ilişkilerini geliştirmek de yer alır.

Birleşmiş Milletler, son üye olan Güney Sudan’la birlikte toplamda 193 devletten oluşmaktadır. Türkiye, Birleşmiş Milletlerin kurucu üyeleri arasında yer almaktadır. ABD, Çin, Fransa, Rusya ve İngiltere alınan kararları veto hakkına sahiptir. Bu ülkelerin onaylamadığı ve kabul etmediği kararlar yürürlüğe girmez. Birleşmiş Milletlerin, Genel Kurul, Genel Sekreterlik, Güvenlik Konseyi, Ekonomik ve Sosyal Konsey, Uluslararası Adalet Divanı ve Vesayet Konseyi başlıca organlarıdır. Birleşmiş Milletler teşkilatının en üst idari organı genel sekreterliktir.

Türkiye 1945’te BM’ye üye olmasına rağmen alınan kararları veto etme hakkına sahip değildir. Türkiye, Birleşmiş Milletlerde alınan karar doğrultusunda Bosna-Hersek, Somali ve Kore’ye asker göndermiştir. Birleşmiş Milletlere, Türkiye’yi en çok ilgilendiren Kıbrıs sorunu görüşülmek üzere götürülmüştür.

Birleşmiş Milletlerin Yardımcı Organları;

• UNESCO: Bilim ve Kültür Örgütü
• WHO: Dünya Sağlık Örgütü
• FAO: Gıda ve tarım Örgütü
• ILO: Uluslararası Çalışma Örgütü
• WTO: Dünya ticaret Örgütü
• IFAD: Tarımsal kalkınma fonu
• IMF: Dünya para fonu
• UNDP: Kalkınma programı
• UNICEF: Çocuklara yardım fonu

İslam Konferansı Örgütü (İKO)

• İKO, 1971 yılında Suudi Arabistan’ın Rabat şehrinde kurulmuştur.
• Merkezi Cidde’dir.
• Teşkilatın günümüzde 57 üyesi bulunmaktadır. 2011 yılında İslam Konferansı Örgütü’nün ismi “İslam İşbirliği Teşkilatı” olarak değiştirilmiştir. Türkiye kuruluşundan beri üyedir.

Kuruluş Amacı: İslam ülkeleri arasına işbirliğini sağlamak ve geliştirmek, üye ülkeler arasında ekonomik, kültürel, sosyal ve bilimsel alanlarda işbirliği gerçekleştirmek, Müslüman halkların güvenliğini sağlamak ve haklarını korumaktır.

2. Askeri Örgütler

NATO (Kuzey Atlantik Anlaşması Örgütü)

• NATO, 9 Nisan 1949’da Washington’da kurulmuştur.
• NATO Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’nden gelebilecek saldırılara karşı kurulan askeri bir örgüttür.
• Kurucu üyeler ABD, Kanada, Fransa, İngiltere, Belçika, Portekiz, Norveç, İtalya, Danimarka, Lüksemburg ve İzlanda’dır.
• Türkiye, Yunanistan, Almanya ve İspanya örgüte sonradan katılan ülkelerdir.
• NATO üyelerinden herhangi bir ülkeye yapılacak saldırı diğer ülkelere de yapılmış sayılacak, tüm NATO ülkeleri bu saldırı ve tepkilere karşılık verecektir.
• NATO’nun en yüksek sivil organını “Kuzey Atlantik Konseyi” oluşturur. En yüksek askeri organı ise “Askeri Komite”dir. Teşkilatın merkezi Belçika’nın başkenti Brüksel’dir.

Kuruluş Amacı: II. Dünya Savaşı’ndan sonra Sosyalist (Doğu) Bloğu ülkelerinden gelebilecek saldırılar ve tehditlere karşı koymaktır. Siyasi istikrarı sağlamak, Dünya barışına katkı sağlamaktır.

3. Ekonomik Örgütler

OPEC (Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü)

OPEC, 14 Eylül 1960 tarihinde Bağdat’ta Suudi Arabistan, Kuveyt, İran, Irak ve Venezuela öncülüğünde kurulmuştur. Sonraki yıllarda Katar, Libya, Endonezya, Cezayir, Nijerya, Birleşik Arap Emirlikleri, Ekvator, Gabon ve Angola kuruluşa katılan ülkelerdir.

Kuruluş Amacı: OPEC petrol üretim miktarını ve petrol fiyatlarını belirlemek, petrol üreten ülkeler arasında işbirliğini sağlamaktır.

IMF (Uluslararası Para Fonu)

IMF 44 ülkenin katılımıyla 1944 yılında kurulması kararlaştırılmış ve 1947 yılında çalışmalara başlamıştır.

Üye sayısı 185, merkezi Washington’dur.

Dünya ülkelerinin I. ve II. Dünya Savaşı’ndan sonra yaşadıkları ekonomik krize bağlı ABD öncülüğünde kurulmuştur.

Kuruluş Amacı: Dünya para meselesinin çözülmesi için ülkeler arasında işbirliği sağlamak, ülkelerin ödeme
güçlüğü çekmemesi için çözümler üretmek, ekonomik krize bağlı oluşan develüasyonları önlemek, üye devletlerin istihdamını arttırmaktır.

Türkiye, 1947 yılında IMF’ye üye olmuştur. IMF’nin en yetkili kurumu “Guvernörler Heyeti”dir. Bu heyet sabit oy kullanma hakkının yanı sıra, hissesi oranında oy kullanma hakkına sahiptir. Buna bağlı ABD oy sayısı en fazla olan ülkedir.

Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü (OECD)

OECD, 3 Nisan 1948’de Türkiye’nin de içinde aldığı 16 ülke tarafından “Paris Anlaşması” ile kurulmuştur.

1981 yılında Kanada ve ABD örgüte katılmış, sonraki yıllarda da Avustralya, Japonya ve Yeni Zelanda’nın katılmasıyla örgüt 30 üyeye ulaşmıştır. Ülkemizin OECD’ye katılımı 1948 yılındadır.

Kuruluş Amacı: Kuruluş felsefesi, Avrupa devletlerinin ekonomik kalkınmasını sağlamak Marshall Planı (Avrupa Kalkınma Planı)’nı düzgün ve disiplinli olarak uygulamaktır. Daha sonraki süreçte hedefleri daha da genişleyerek ülkeler arası ticareti kolaylaştırmak, doğal kaynakların adaletli paylaşılmasını sağlamak, II. Dünya Savaşı’ndan olumsuz etkilenen ekonomileri canlandırmak şeklinde işlev değiştirmiştir.

Dünya Bankası

• 1945 yılında uluslararası yeniden yapılanma ve kalkınma bankası olarak kurulmuştur. Birleşmiş Milletler’den 1947’de ayrılarak fiilen çalışmalara başlamıştır.
• Günümüzde 188 tane üyesi vardır. Guvernörler Kurulu, İcra direktörler kurulu, başkanlık organı tarafından yönetilmektedir.
• Üye ülkelerin oyları eşit değildir.
• Bankaya ödedikleri aidat ölçüsünde oy verme hakkına sahiptir.

Kuruluş Amacı: Avrupa devletlerinin ekonomik yapısının imarını sağlamak ve geliştirmek, gelişmekte olan ülkelere kredi vermektir.

Dünya Bankası uluslararası finansal kurulu, uluslararası kalkınma birliği, uluslararası yeniden yapılanma ve kalkınma bankası olmak üzere üç ayrı kuruluşu içeren kuruluştan oluşur.

G-8 Ülkeleri

• 1975 yılında Fransa, İtalya, Almanya, Japonya, İngiltere ve ABD tarafından G-G şeklinde kurulan örgüt Kanada ve Rusya’nın daha sonraki süreçte katılımıyla G-8 ülkeleri olarak anılmaktadır.
• G-8’e üye olan devletler her yıl farklı bir ülkenin başkanlığında ve gündeminde toplanır.

Kuruluş Amacı: Dünya ekonomisinin yaklaşık %85’ini temsil eden G-8 ülkeleri ekonomik politikalar, konferanslar ve aktiviteler planlamak, üye ülkeler arasında ekonomik işbirliğini geliştirmek amacıyla kurulmuştur.

G-20 Ülkeleri

• G-8’i oluşturan ülkeler tarafından 25 Eylül 1999’da G-20’nin kurulduğu ilan edilmiştir.
• G-20’ye üye olan ülkeler Türkiye, İngiltere, ABD, Güney Kore, Güney Afrika, Suudi Arabistan, Rusya, Meksika, Japonya, İtalya, Almanya, Hindistan, Endonezya, Çin, Kanada, Brezilya, Avustralya, Arjantin ve AB’den oluşur.
• G-20 ülkelerinin kurulmasında, 1994 yılındaki Meksika-Pesa Krizi, 1977 Asya Krizi, 1998 Asya Krizi etkili olmuştur.
• G-20 ülkeleri 2015’te Antalya’da toplanmıştır.

Kuruluş Amacı: Önemli sanayileşmiş ülkeler tarafından ekonomik politikaların koordinasyonunu sağlamak, uluslararası finansal istikrarı geliştirmek, üye ülkelerin pazarları arasındaki politika sorunlarını çözmektir.

4. Çevre Örgütleri

Greenpeace

1971 yılında kurulmuştur.

Kuruluş Amacı: Dünya çapında çevre olaylarına duyarlılığı arttırmaktır. Greenpeace gönüllüleri farklı ülkelerde
yapmış oldukları eylemlerle çevre sorunlarına karşı kamuoyu oluşturmayı amaçlar. Greenpeace kuruluş ilkesi olarak sadece bireylerden maddi ve manevi destek alır. Farklı devletlerin desteğini ya da sponsorluğunu kabul
etmez. Dünya çapında 24 ulusal, 4 bölgesel ofisi bulunmaktadır. Türkiye ofisi 1922 yılında açılmıştır.

Greenpeace’in başlıca çalışmaları şöyledir:

• Küresel çevre değişiminin engellenmesi,
• Nükleer kirlenme ve silahlanmanın önlenmesi,
• Fosil yakıt kullanılmasının azaltılması ve tükenmeyen enerji kaynaklarının ön plana çıkarılması,
• Ormanların, hayvan türlerinin, okyanusların, doğal sistemlerin korunması gibi durumlardır.

B. BÖLGESEL ÖRGÜTLER

AB (Avrupa Birliği)

Almanya, Belçika, İtalya, Fransa, Hollanda ve Lüksemburg tarafından 25 Mart 1957’de kurulmuştur. Üye devletler arasında “Gümrük Birliği” uygulamasına 1958 yılında imzalanan Roma Anlaşmasıyla geçilmiştir.

Kuruluş Amacı

• Avrupa Birliği ülkeleri arasında sermaye, hizmet, tarım, iş gücünün serbest dolaşımı, ekonomi ve siyasi politikaları uyumlu hale getirmektir.
• AB ülkeleri arasında “EURO” ortak para birimi olarak kullanılır. Günümüzde Avrupa Birliği 28 üye devletten oluşmaktadır.
• Adalet Divanı, Bakanlar Konseyi, Avrupa Komisyonu ve Avrupa Parlamentosu, AB’nin başlıca organlarıdır. AB içerisinde AB üyesi olup da NATO’ya üye olmayan ülkeler bulunmaktadır. Bunlar İsveç, Malta, Finlanda, Avusturya ve Güney Kıbrıs’tır.

AB’ye üye ülkeler

Hollanda . Belçika . Finlandiya. Litvanya . Lüksemburg . Almanya. Danimarka . Polonya . Fransa. İtalya . Estonya . Avusturya. İngiltere . İspanya . İrlanda. Slovakya . Portekiz . İsveç. Letonya . Slovenya . Macaristan. Romanya . Bulgaristan . Yunanistan. Çek Cumhuriyeti. Hırvatistan (2013). Malta. Güney Kıbrıs Rum Cumhuriyeti’dir.

NAFTA

ABD, Kanada ve Meksika arasında 1994 yılında yürürlüğe giren ticaret antlaşmasıdır. Örgüt ülkeleri arasında serbest ticaret söz konusudur.

Kuruluş Amacı: Kuzey Amerika ülkelerinin kendi aralarında ekonomik işbirliğini sağlamak ve başka ülkelere göre ekonomik yönden güçlendirmektir.

KEİ (Karadeniz Ekonomik İşbirliği)

Türkiye’nin öncülüğünde 25 Haziran 1992 yılında kurulmuştur. Üye olan ülkeler, Türkiye, Romanya, Gürcistan, Moldova, Azerbeycan, Bulgaristan, Ermenistan, Yunanistan, Rusya, Arnavutluk ve Ukrayna’dır.

Kuruluş Amacı: Bölgesel barışı ve kalkınmayı sağlamak, Karadeniz havzasına barış, istikrar ve refah getirmektir. Karadeniz havzasındaki ülkeler arasında ekonomi ve ticareti geliştirmek bir diğer hedeftir.

AGİT (Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı)

AGİT, 1970’Ii yıllarda Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Konferansı adı altında kurulmuş, 1973 yılında Helsinki’de çalışmalara başlamıştır. 1994 yılında ise “Avrupa Güvenlik İşbirliği Konferansı”, “Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı” adını almıştır. Türkiye 1999 yılından beri AGİT’e üyedir.

Kuruluş Amacı: Avrupa Devletleri arasında ekonomik bölünmüşlüğe son vermek, güven, istikrar ve refahı yeniden tesis etmektir.

Çözümlü Örnek Test Soruları: Küresel ve Bölgesel Örgütler

1. Aşağıdaki örgütlerden hangisi küresel bir ekonomik örgüttür?
A) NATO
B) Birleşmiş Milletler (BM)
C) Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ)
D) Avrupa Birliği (AB)
Çözüm:
Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ), küresel ölçekte ticaretin düzenlenmesi ve üye ülkeler arasında ekonomik ilişkilerin geliştirilmesi amacıyla kurulmuş bir örgüttür.
Doğru cevap: C

2. Aşağıdaki örgütlerden hangisi güvenlik amacıyla kurulmuştur?
A) NATO
B) OECD
C) OPEC
D) Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ)
Çözüm:
NATO, üye ülkelerin güvenlik ve savunma ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla kurulmuş bir askeri ittifaktır.
Doğru cevap: A

3. Aşağıdaki ülkelerden hangisi Avrupa Birliği (AB) üyesi değildir?
A) Fransa
B) Norveç
C) İspanya
D) Almanya
Çözüm:
Norveç, Avrupa Birliği üyesi değildir. AB’ye üye ülkelerden biri olmak yerine, AB ile ekonomik ve ticari ilişkilerini EFTA üzerinden yürütmektedir.
Doğru cevap: B

4. OPEC’in (Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü) kuruluş amacı nedir?
A) Çevre kirliliğiyle mücadele etmek
B) Üye ülkelerin petrol politikalarını düzenlemek
C) Küresel güvenliği sağlamak
D) Tarım ürünlerinin ihracatını artırmak
Çözüm:
OPEC, üye ülkelerin petrol üretim ve ihracat politikalarını düzenlemek ve fiyat istikrarını sağlamak amacıyla kurulmuştur.
Doğru cevap: B

5. Birleşmiş Milletler’in (BM) temel amacı aşağıdakilerden hangisidir?
A) Ticaretin artırılması
B) Dünya barışını ve güvenliğini sağlamak
C) Ülkeler arası sınır düzenlemelerini belirlemek
D) Ülkeler arası ekonomik entegrasyonu sağlamak
Çözüm:
Birleşmiş Milletler (BM), dünya barışını ve güvenliğini koruma, uluslararası iş birliğini artırma gibi amaçlarla kurulmuştur.
Doğru cevap: B

6. Aşağıdaki örgütlerden hangisi bölgesel bir örgüttür?
A) G20
B) NAFTA
C) Dünya Bankası
D) Birleşmiş Milletler
Çözüm:
NAFTA (Kuzey Amerika Serbest Ticaret Anlaşması), Kuzey Amerika’daki ABD, Kanada ve Meksika arasında ekonomik iş birliğini sağlamak için oluşturulmuş bölgesel bir örgüttür.
Doğru cevap: B

7. Aşağıdaki ülkelerden hangisi G20 üyesi değildir?
A) Brezilya
B) İsveç
C) Hindistan
D) Japonya
Çözüm:
G20, dünya ekonomisinde önemli yere sahip 19 ülke ve Avrupa Birliği’nden oluşur. İsveç, G20 üyesi değildir.
Doğru cevap: B

8. Aşağıdaki örgütlerden hangisi çevre ile ilgili çalışmalar yürütmektedir?
A) NATO
B) Greenpeace
C) OPEC
D) Dünya Bankası
Çözüm:
Greenpeace, çevre koruma ve sürdürülebilirlik için çalışmalar yapan bir sivil toplum örgütüdür.
Doğru cevap: B