Kültür Bölgelerinin Oluşumu ve Dağılışı

Her toplumun kendine özgü inanç, dil, din, örf, âdetler gibi maddi ve manevi değerleri bulunur. Toplumların kendine özgü olan ve yaşam stillerini belirleyen bu özelliklerine kültür denir. Temelde bireylerin ve toplumların çeşitli ihtiyaçlarını karşılayan bir değerler bütünü olan kültür, ihtiyaca cevap verememesi durumunda zaman içinde değişebilir. Bir toplumu diğer toplumlardan ayıran ve aynı toplum içinde bulunan bireylerin ortak yaşam tarzını ifade eden kültür; coğrafi konum, iklim, yeryüzü şekilleri, toprak özellikleri, su kaynakları, komşu kültürler, teknolojik gelişmeler vb. özelliklere bağlı olarak şekillenir. Bir toplumun kültürel özelliklerini oluşturan unsurlar somut (maddi) ve soyut (manevi) unsular olarak iki gruba ayrılır.

Kültürü Oluşturan Unsurlar

Maddi (Somut) Unsurlar

• Coğrafi konum
• Toprak özellikleri
• Su özellikleri
• İklim özellikleri
• Simgeler

Manevi (Soyut) Unsurlar

• Dil
• Din ve inançlar
• Örf ve âdetler
• Hukuk kuralları
• Dünya görüşü
• Ahlakî kurallar
• Komşu kültürler
• Siyasal örgütlenme

Kültürü oluşturan manevi unsurlardan olan dil, kültürün oluşmasında ve aktarılmasında oldukça önemli rol oynar. Çünkü dil bireylerin duygu, düşünce ve isteklerini başkalarına aktarmada kullanılan en önemli araçtır.

Din, inanç örf ve âdetler insan davranışlarına yön veren, bireylerin toplum içindeki davranışlarını belirleyen temel manevi unsurlardır. Bu nedenle din, inanç ve ahlak kuralları bir toplumun kültürel özelliklerinin oluşmasında büyük rol oynar. Toplumların kültürel özelliklerinin oluşmasında önemli etkiye sahip olan ahlak ve hukuk kuralları ise kültürü koruyan ve kültüre aykırı davranışları cezalandıran kurallar olarak ön plana çıkar.

Kültürü oluşturan maddi ve manevi unsurların çeşitliliği kültür bölgelerinin sınırlarının saptanmasında zorluklar oluşturmaktadır. Örneğin bir bölge dil özelliklerine göre yapılan sınıflandırmada başka bir kültür bölgesi, din özelliğine göre yapılan sınıflandırmada ise başka bir kültür bölgesi içinde yer alabilmektedir. Kültür bölgelerinin oluşturulmasındaki bu güçlüklere rağmen ortak bazı özellikler dikkate alınarak bazı kültür bölgeleri oluşturulabilmektedir. Bu bölgelerin oluşturulmasında dil ve din, ön plana çıkan iki önemli kültür öğesidir. Temel özelliklerine göre oluşturan bu büyük kültür bölgelerinin de alt kültür bölgelerine ayrılabilmesi mümkündür.

Avrupa (Batı) Kültür Alemi

Avrupa kültür bölgesi, kapladığı alan bakımından dünyanın en büyük kültür bölgesini oluşturmaktadır. Avrupa kültürü coğrafi keşiflere kadar sadece Avrupa Kıtası içindeki alanlarda etkili iken coğrafi keşifler sonrasında yaşanan sömürgecilik faaliyetlerine bağlı olarak bu kültürün egemen olduğu sahalar genişlemiştir. Batı kültür bölgesi coğrafi keşifler sonrasında Avrupa dışında Amerika, Avustralya ve Yeni Zelanda’yı içine alacak şekilde genişlemiştir.

Coğrafi keşifler sonrasında keşfedilen yeni alanlara yapılan göçler ve bu alanlardaki sömürgecilik faaliyetleri bu yerlerdeki yerel kültürlerin zamanla değişip yok olmasına ve Avrupa kültürünün bu alanlara egemen hâle gelmesine neden olmuştur.

Avrupa kültür bölgesi içinde Fransız, Alman, İngiliz, İspanyol kültürü gibi çok sayıda alt kültür bölgesi bulunmaktadır. Çok sayıda faklı dilin kurulduğu Avrupa kültür bölgesinde egemen din ise Hristiyanlıktır.

İslam Kültür Alemi

Orta Doğu bölgesinde ortaya çıkan İslam kültürü zaman içinde Kuzey Afrika’dan, Orta Asya’ya kadar çok geniş bir alana yayılmıştır. İslam kültürünün çok geniş bir alana yayılmasında bireylerin ve toplumların ihtiyaçlarını karşılayabilmesi adalet ve yardımlaşma gibi konuları ön planda tutulması etkili olmuştur.

Her kültür, genellikle kendinden önceki kültürlerden etkilenirken kendinden sonraki kültürleri de etkiler. Bu bakımdan İslam kültürünün kapsayıcı özelliği, etki alanı oluşturmasının ötesinde her bireye ve her kültüre hitap edebilmesinden kaynaklanır.

Latin Amerika Kültür Bölgesi

Orta ve Güney Amerika ile Karayip Adaları’nın tamamını içine alan bu kültür bölgesinde İspanyol ve Portekiz kültürünün etkisi fazladır. İspanyol ve Portekiz etkisinde kalmasına rağmen Latin Amerika bölgesinde kendine özgü yeni bir kültür bölgesi oluşmuştur.

Slav – Rus Kültür Bölgesi

Slav – Rus kültür bölgesi Doğu Avrupa’dan Kuzey Asya’ya kadar çok geniş bir alana yayılmıştır. Bu kültür bölgesinin günümüzdeki yayılış alanı Doğu Avrupa ile Rusya Federasyonu’nun yayılış gösterdiği yerlerdir.

Slav kültürü büyük ölçüde Bizans ve İskandinav kültürlerinden etkilenmiştir. Bizans kültürünün en önemli unsurlarından olan Ortadoks inancı Slav – Rus kültürüne kalan en önemli miraslardandır.

Orta Çağ’da Rus İmparatorluğu’na ait sınırların genişlemesiyle Slav kültürü de Doğu Avrupa’dan Pasifik Okyanusu’na kadar çok geniş bir alana yayılma imkânı bulmuştur.

Afrika Kültür Bölgesi

Afrika kültür bölgesi oldukça zengin çeşitliliğe sahip bir bölgedir. Bu kültür bölgesi etnik, dil ve din özellikleri bakımından oldukça farklı toplumları barındırmaktadır.

Afrika kültür bölgesi içinde yer alan bazı alt kültür bölgeleri çöller, yağmur ormanları gibi doğal koşulların oluşturduğu engeller nedeniyle 19. yüzyıla kadar dış dünyadan izole şekilde yaşamışlardır. Bu durum bu bölgelerdeki kültürlerin diğer kültürlerle etkileşiminin az olmasına neden olmuştur. Ancak 19. yüzyıldan sonraki süreçte gelişen sömürgecilik faaliyetleri Afrika kültür bölgelerinde önemli değişimlerin yaşanmasına, bu kültür bölgelerindeki din ve dil özelliklerinde değişimlere neden olmuştur.

Şark (Doğu) Kültür Bölgesi

Dünya nüfusunun yaklaşık yarısının yaşadığı Doğu Kültür Bölgesi; Güney, Doğu ve Güneydoğu Asya’da yayılış göstermektedir. Çok sayıda eski ve köklü medeniyetin yer aldığı Doğu kültür bölgesinde birbirinden farklı özelliklere sahip Çin, Hint, Pasifik Kültür Bölgesi gibi alt kültürler bulunmaktadır.

Çin Kültür Bölgesi

Oldukça eski ve köklü bir geçmişe sahip olan Çin kültürü, etkin bakımdan çok farklı toplumları barındırmaktadır. Bu kültür bölgesinde Konfüçyüs’ün öğretileri ve Budizm inancı önemli etkiye sahiptir.

Çin kültür bölgesi Türk, İran, Hint gibi birçok kültür bölgesiyle etkileşim içinde olmuştur.

Hint Kültür Bölgesi

Hint kültür bölgesinin içinde yaşayan nüfus miktarı çok fazla olmasına rağmen bu kültür bölgesinin yayılış gösterdiği alan oldukça dardır. Hint kültür bölgesinin geniş alanlara yayılmamış olmasında bu kültür bölgesinde egemen olan kast sistemi önemli paya sahiptir.

Hint kültürü, dünyanın en eski medeniyetlerinden olan Hint Medeniyetinin devamı şeklinde olup Hinduizm etrafında şekillenmiştir.

Pasifik Kültür Bölgesi

Pasifik kültür bölgesi Pasifik Okyanusu’ndaki Melanezya, Mikronezya, Polinezya bölgelerinde bulunan binlerce adayı kapsamaktadır. Bu kültür bölgesinde yaşayan nüfus miktarı diğer kültür bölgelerindeki nüfus miktarından daha azdır.

Coğrafi keşiflerden önce izole bir yaşam alanı olan bu adalarda kendine has bir özellik gelişmiş ve diğer kültür bölgeleriyle olan etkileşim oldukça düşüktü ancak coğrafi keşiflerden sonra büyük çoğunluğu Avrupa kültür bölgesinin etkisine giren bu bölgelerde birbirinden farklı birçok toplum yaşamaktadır.