1. Körfez Savaşı (1990-1991) Kısaca
Nedenleri:
- Irak’ın Kuveyt’i İşgali: 2 Ağustos 1990’da, Saddam Hüseyin liderliğindeki Irak, petrol zengini komşusu Kuveyt’i işgal etti. Irak, Kuveyt’in petrol fiyatlarını düşürerek Irak’a zarar verdiğini iddia etti ve Kuveyt’in aslında Irak’a ait bir vilayet olduğunu ileri sürdü.
- Bölgesel Güç Dengesi: Saddam Hüseyin’in bölgede güç kazanma ve petrol rezervleri üzerinde kontrol sağlama isteği, Kuveyt’in işgaline yol açtı.
Sonuçları:
- Koalisyon Gücü Müdahalesi: ABD öncülüğünde bir uluslararası koalisyon, BM kararlarına dayanarak Irak’a karşı askeri bir müdahale başlattı. 17 Ocak 1991’de başlayan “Çöl Fırtınası Operasyonu” ile Kuveyt, 28 Şubat 1991’de işgalden kurtarıldı.
- Irak’a Yaptırımlar: Savaş sonrasında Irak’a ağır ekonomik yaptırımlar uygulandı. Ayrıca, Irak’ın kitle imha silahlarından arındırılması amacıyla BM denetimleri başlatıldı.
- Bölgesel İstikrarsızlık: Savaş, Ortadoğu’da uzun vadeli bir istikrarsızlığa yol açtı ve Irak içindeki Şii ve Kürt ayaklanmalarını tetikledi.
2. Körfez Savaşı (2003) Kısaca
Nedenleri:
- Kitle İmha Silahları İddiası: ABD ve müttefikleri, Saddam Hüseyin rejiminin kitle imha silahları geliştirdiğini iddia etti. Bu iddialar, savaşın başlıca gerekçesi olarak sunuldu, ancak savaş sonrası bu silahlar bulunamadı.
- Saddam Hüseyin’in Rejimi: ABD, Saddam Hüseyin’in insan hakları ihlalleri ve bölgesel tehdit olarak görülen politikaları nedeniyle rejim değişikliği çağrısında bulundu.
- Terörle Mücadele: 11 Eylül 2001 saldırılarının ardından ABD, terörle mücadele stratejisi kapsamında Irak’ı hedef aldı ve Saddam rejimi ile terör örgütleri arasında bağlar kurulduğunu öne sürdü.
Sonuçları:
- Saddam Hüseyin’in Devrilmesi: Mart 2003’te ABD öncülüğündeki koalisyon güçleri Irak’a askeri bir müdahale başlattı ve Saddam Hüseyin rejimi kısa sürede devrildi. Saddam Hüseyin, yakalanmasının ardından yargılandı ve 2006 yılında idam edildi.
- Uzun Süreli İstikrarsızlık: Savaş sonrasında Irak’ta büyük bir siyasi ve güvenlik boşluğu oluştu. Sünni ve Şii gruplar arasındaki mezhepsel çatışmalar arttı ve bu durum, 2014 yılında IŞİD’in yükselmesine zemin hazırladı.
- ABD ve Batı’ya Yönelik Eleştiriler: Savaş sonrası Irak’ta istikrar sağlanamaması, ABD’nin müdahalesine yönelik küresel eleştirilerin artmasına yol açtı. Ayrıca, savaşın gerekçesi olarak sunulan kitle imha silahlarının bulunamaması, savaşın meşruiyeti konusunda tartışmalar başlattı.
1. ve 2. Körfez Savaşlarının Genel Etkileri
- Bölgesel Güç Dengesi: Her iki savaş da Ortadoğu’daki güç dengesini önemli ölçüde değiştirdi. Özellikle 2. Körfez Savaşı, İran’ın bölgede etkisini artırmasına ve Irak’ın zayıflamasına yol açtı.
- Ekonomik Etkiler: Petrol fiyatları üzerindeki dalgalanmalar, savaşların küresel ekonomiye olan etkisini artırdı. Ayrıca, Irak’ın altyapısı büyük zarar gördü.
- İnsani Etkiler: Her iki savaşta da yüz binlerce insan hayatını kaybetti, milyonlarca kişi yerinden edildi ve ciddi insani krizler yaşandı.
- Uluslararası Hukuk: 2. Körfez Savaşı, uluslararası hukukun ve BM’nin etkinliği konusundaki tartışmaları yoğunlaştırdı, özellikle ABD’nin tek taraflı askeri müdahalesi eleştirildi.
I. Körfez Savaşı
Nedenleri
- Irak’ın, İran ile yaptığı savaşta büyük miktarda borçlanması
- Batılı ülkelerden ve Körfez ülkelerinden kredi talep eden Irak’ın olumsuz cevap alması
- Irak’ın Kuveyt’i işgal etmesi
Savaşın Gelişimi
Irak, 2 Ağustos 1990’da Kuveyt topraklarını işgal etti. Irak’ın, BM’nin önerdiği süre sonunda Kuveyt’ten çekilmemesi üzerine koalisyon güçleri Kuveyt’teki Irak ordusunu kıskaca almış, Irak 28 Şubat 1991’de ateşkes isteğinde bulunmuştur.
Irak’ın ateşkes koşullarına uyup uymadığını kontrol etmek için uluslararası Çekiç Güç kuruldu. Merkezi İncirlik Üssü olan bu güç; Amerikan, İngiliz, Fransız ve Türk hava birliklerinden oluşuyordu. Irak’ta nükleer silahlara ilişkin denetim yapmak amacıyla BM Irak Özel Komisyonu ve Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı görevlendirildi.
II. Körfez Savaşı
Silah denetçilerinin, kitle imha silahları ile ilgili herhangi bir bulguya rastlanmadığını belirten raporlarına rağmen ABD, İngiltere ile birlikte Irak’a yeniden saldırdı (20 Mart 2003). Saddam Hüseyin liderliğindeki Irak yönetimi Nisan 2003’te teslim oldu. 13 Temmuz 2003’te Geçici Irak Yönetimi Konseyi oluşturuldu. Celal Talabani Irak cumhurbaşkanlığına seçildi.
