1. Kişisel Duyarlılık ve Dikkati Konu Alan Denemeler
   • Özellikleri:
     • Yazar, titiz ve samimi bir iç gözlem ve öz eleştiri eşliğinde kendi “ben” ini bütün çıplaklığı ile yansıtır.
     • Yazar, uyumlu bir duygusallıkla deneyim ve gözlemlerinden yola çıkarak izlenim, özdeyiş ve anılardan yararlanır.
     • Duygu ve düşünceler, samimi bir söyleşi havası içinde ortaya konur.
     • Soyut fikirlerden canlı imgeler yaratarak dile getirilir.
2. Öğretici-Eleştirel Denemeler
   • Özellikleri:
     • Bir konu ya da sorun ele alınırken onun iyi veya kötü yanları, kişisel bir anlatımla ortaya konur.
     • Yazar bir konuyu öğretme gayreti içerisindedir, ağırlık merkezini konuya verir ancak yazarın yargıları katı ve kalıplaşmış değildir.
     • Deneme yazarı gerektiği zaman araştırıcı, kuşkucu olur; gerektiğinde ise bilimsel davranır.
3. Sosyal ve Felsefi Konularda Bireysel Düşünceyi İfade Eden Denemeler
   • Özellikleri:
     • Toplumsal ve felsefi konular okuyucuyu sıkmadan, bunaltmadan ele alınır.
     • Okuyucuya felsefe zevki aşılamaya çalışan yazar, çağın sorunlarına göre bilinçli ve tutarlı bir dünya görüşüne, insana yararlı bir bilgiyle erişme amacındadır.
     • Felsefeciler; kendilerini anlatmak, görüşlerine açıklık getirmek, okuyucu kitlerini taraflandırmak amacıyla deneme türünü sıklıkla bir araç olarak kullanır.

Avrupa’da deneme türünün kurucusu ve ilk temsilcisi Montaigne’dir. Montaigne, “Essais (Denemeler)” isimli kitabıyla bu türün ilk örneğini vermekle kalmayıp bu türe “deneme” adının verilmesini sağlamıştır. Bu kitapta Montaigne, deneyimleri hareket noktası yaparak tabiat, yalnızlık, ahlak, eğitim, gelenek ve görenekler üzerinde görüşlerini açıklamıştır.

Montaigne’den sonra deneme türünün en ünlü sanatçılarından biri, Francis Bacon’dır. 1597 yılında yayımladığı ve “Bir Takım Kısa Notlar” olarak adlandırdığı denemelerinde gözlem ve deneyimlerine dayanarak insanoğlu için yararlı bir bilgelik araştırma çabası içerisine girmiştir.

19. yüzyıldan itibaren çeşitli konularda deneme yazılması olağan hâle gelmiştir. Önceleri edebî ve tarihî konularda deneme yazılırken zamanla bilim, felsefe ve ekonomi alanlarında da denemeler yazılmaya başlanmıştır. Gazete ve dergi gibi yayın organlarının ortaya çıkması da deneme yazarlarının çoğalmasını sağlamıştır.

Türk edebiyatında bugünkü anlamıyla deneme türünde ilk yazılar 20. yüzyılın başlarında görülür. Bu alanda öncü olarak edebilenlerin başında Ahmet Haşim gelmektedir. Onun, “Bize Göre” ve “Gurabahane-i Laklakan” adlı kitaplarında yer alan bazı parçalar birer deneme örneğidir.

Deneme türünün gelişmesine katkıda bulunan başlıca yazarlarımız şunlardır: Nurullah Ataç (Günlerin Getirdiği, Sözden Söze, Sözü Geri Alamam), Suut Kemal Yetkin (Günlerin Götürdüğü, Yokuşa Doğru, Düşün Payı), Ahmet Hamdi Tanpınar (Beş Şehir, Yaşadığım Gibi), Sabahattin Eyüboğlu (Mavi ve Kara, Siyaha Kalem), Selahattin Batu, Orhan Burian, Mehmet Kaplan, Melih Cevdet Anday, Vedat Günyol, Adnan Binyazar, Salah Birsel, Nermi Uygur, Oktay Akbal…

Nurullah Ataç, Salah Birsel, Suut Kemal Yetkin ve Sabahattin Eyüboğlu’nun eserleri edebiyatımızda deneme türünün gelişmesinde önemli rol oynamıştır.