KOMÜNİTELERDE REKABET VE AV – AVCI İLİŞKİLERİ

Ekosistemlerde canlıların yaşaması için gerekli olan kaynaklar (besin, ışık, saklanma yeri…) orada yaşayan bütün bireyler için yeterli olmayabilir. Bu durumda aynı kaynağı elde etmek için canlılar arasında görülen mücadeleye rekabet denir. Kaynaklar yetersizse rekabet sonucu popülasyondaki bireylerde azalma görülür.

Rekabet ekosistemdeki farklı veya aynı canlı türler arasında olmak üzere iki şekilde gerçekleşmektedir:

1. Tür içi ve türler arası rekabet

Aynı türün bireyleri arasındaki rekabete “tür içi rekabet” denir. Aynı türden canlıların birçok özelliği aynıdır. Bu nedenle, birbirleriyle rekabetleri de çakışan çıkarları yüzünden olur. Bitkiler için ışık, yaşama alanı, su ve topraktan alınacak mineraller, hayvanlar için beslenme ve barınma rekabetin başlıca nedenleridir.

Örneğin; memelilerin bir çoğunda yavruların anne sütü için rekabete girdiği gözlenmektedir.

Birden çok türün bireyleriyle rekabetine ise “türler arası rekabet” denir. Türler arası rekabet ise yetersiz beslenme ve barınma kaynaklarına ulaşmak için yapılır. Aynı kaynaktan beslenen iki farklı tür, aynı ortamda uzun süre yaşayamaz.

Örneğin; ot kaynağı için rekabet eden geyik ve gergedanlardan birisi ortamı terk etmek zorunda kalır. Bu, ya türlerden birinin tükenmesi ya da başka bir yere göç etmesiyle olur.

Bu olaya “Rekabette Elenme İlkesi (Gause ilkesi)” denir. G.F. Gause adındaki bilim insanı iki farklı paramesyum türü ile yaptığı deneylerle bu ilkesini desteklemiştir.

I. Deney

İki tür farklı ortamlarda yaşarlarsa rekabet olmaz.

II. Deney

İki tür aynı ortamda bırakıldıklarında aynı besine ihtiyaç duyduklarından aralarında rekabet olur. Dayanıklı olan Paramecium aurelia, Paramecium caudatumun zararına yaşamaya devam etmiş, Paramecium caudatum, boşaltım ürünlerinden etkilendiğinden ortamdan tamamen yok olmuştur.

Herhangi bir ekolojik ortamda, farklı ekolojik nişlerin oluşması türler arası rekabetin bir sonucudur. Bireyin ekolojik ortamda üstlendiği göreve onun nişi denir. Bir canlının beslenme, saklanma, diğer canlılarla ilişki içerisinde olma ve üreme gibi faaliyetleri 0 canlı türünün ekolojik nişini oluşturur. Metamorfaz (başkalaşım) geçiren türlerin larva ve ergin dönemlerindeki ekolojik nişleri de birbirinden faklıdır.

Ekolojik nişleri aynı olan iki türün aynı ortamda birlikte yaşabilmesi zordur. Bu canlılar aynı komünitede bir araya geldiklerinde besin ve yaşama alanı gibi faktörlerden dolayı aralarında rekabet başlar. Üstün özelliklere sahip olan ve rekabet gücü fazla olan o bölgede devamlılığını sürdürürken diğeri elenir ya da farklı kaynaklardan yararlanmak üzere doğal seleksiyonla farklı özellikler kazanabilir.

Rekabetin her türlüsü hayvan ve bitki popülasyonlarında büyümeyi dengede tutan önemli etkenlerdendir. Rekabeti etkileyen önemli faktörlerden biri de türlerin üreme zamanlarının ve erginleşme sürelerinin farklı olmasıdır. Bu dönemler ne kadar farklı olursa türler arasındaki rekabet o derece azalacaktır.

2. Av -Avcı İlişkileri

Hayvan komünitelerinde bireylerin çoğu birbirini yiyerek beslenir. Besin olan av, av ile beslenen hayvana ise avcı denir. Popülasyonlarda birey sayısındaki dalgalanmalar genellikle av ile avcı arasında gözlenir. Av miktarı azaldığı zaman besin probleminden dolayı avcı popülasyonunun yoğunluğu da azalır. Avcı popülasyonu azaldığı zaman ise av popülasyonu artar. Yani bu tip dalgalanmalar popülasyonda dengeyi sağlar. Tavşan – başak, geyik – aslan, fare – yılan, çekirge – kurbağa av – avcı ilişkilerine örnektir.

Avcıların çoğu avını bulabilmek için keskin duyulara, avını yakalayabilmek için pençe, diş, iğne, zehir gibi adaptasyonlara sahiptir. Avcılar avlarına görünmemek için iyi gizlenir. Avlar ise saklanma, uçma ya da topluluk hâlinde dolaşma gibi davranışlar sergiler. Bulunduğu ortamın rengine bürünerek kamufle olma, zehirli hayvanlar sahip olduğu gibi parlak renklere sahip olma ya da farklı kimyasal maddeler salgılayarak korunabilme, av olan türlerin kendilerini savunma yöntemlerindendir.